Of het voor ons te laat is, weet niemand

Daarboven is het niet pluis. Twintig jaar geleden deden zich vreemde ongelukken voor op de alpenweide vlak onder de gletsjer en de oudere dorpelingen denken dat die wei vervloekt is. Toch gaat een groep herders omhoog – gedreven door geldzucht, hang naar een beter ­leven, of omdat ze de oude verhalen niet serieus nemen. Hun koeien raken besmet met de Ziekte, en de herders en koeien worden in quarantaine geplaatst. De angst neemt toe, op de heuvel en beneden in het dorp.

In ‘De grote angst in de bergen’ (1926) schrijft de Zwitserse romancier Charles-Ferdinand Ramuz over een ramp die zich langzaam voltrekt. Of de oorzaak ­magie is of menselijk handelen, blijft onduidelijk. De dorpsbewoners vertegenwoordigen types die we nu ook kennen: berekenende politici, winstmakers, meelopers, religieuze enkelingen, ontkenners.

Niet één ramp, niet één verhaal

Er is niet één ramp, niet één verhaal over de ramp, maar de angst groeit en sleept mensen mee. In plaats van samen te werken, ­keren ze zich tegen elkaar. Het einde lijkt onafwendbaar, al in hun houdingen besloten te liggen. Ondertussen hoest de gletsjer, knaken en knisteren grashalmen, zijn nachten eindeloos lang en kort tegelijk, leeft de sneeuw, kleurt de hemel mee met het gemoed van de mensen, en soms juist tegen.

De Franse socioloog Bruno Latour schrijft in het essay ‘Waar kunnen we landen’ (net als ‘De grote angst’ vertaald door Rokus Hofstede, die in een nawoord bij het eerste boek het verband tussen de twee legt) dat we de wereld kwijt zijn. Op twee manieren: omdat de wereld onder onze voeten vergaat en omdat verschillende groepen mensen, net als de dorpsbewoners in ‘De grote angst in de bergen’, niet langer een gedeelde leefwereld hebben. Die twee aspecten hangen bovendien samen.

Globalisering en oprukkende ongelijkheid gaan volgens Latour hand in hand met het ontkennen van klimaatverandering. Latour stelt dat een grote groep mensen een hang heeft naar het lokale, naar patriottisme en nationalisme, en dat een andere groep juist een hang heeft naar het globale, zoals in het neoliberale idee van vooruitgang. Beide groepen ontkennen dat onze manier van omgaan met de aarde niet houdbaar is. De ecologisch geïnformeerden, zoals wetenschappers en activisten, kunnen hier moeilijk een antwoord op formuleren. Dat is omdat de groepen een ander kennisparadigma aanhangen.

Stel de aarde centraal

Mensen die wetenschappelijk onderzoek over klimaatverandering serieus nemen, en betogen dat we nu moeten handelen om überhaupt te kunnen overleven, staan tegenover degenen – nationalisten en neoliberalen – die niet bereid zijn om hun eigendom op te geven, en die simpelweg ontkennen dat er een probleem is. Die groepen zijn het niet alleen met elkaar oneens; ze delen geen referentiekader. Om de afstand te overbruggen, en om te kunnen voortbestaan, roept Latour ons op een nieuwe politiek te ontwikkelen, die de aarde centraal stelt.

De dorpsbewoners gingen naar boven, de berg op, terwijl het daar niet pluis was. Ze riepen de ramp daarmee over zichzelf af, maar zagen dat pas toen het te laat was. Of het voor ons te laat is, weet niemand. Dat er veel van afhangt om het anders te doen, is duidelijk.

Eva Meijer (1980) is filosoof, schrijver en singer-songwriter. Ze promoveerde op de politieke stem van het dier en in 2011 debuteerde ze met de roman ‘Het schuwste dier’. Voor Trouw schrijft ze tweewekelijks een column. Lees ze hier terug.

Lees ook:
Robbert Dijkgraaf: Wetenschap is het laatste reservaat van optimisten

De directeur van het Institute for Advanced Study in Princeton en Leon Levy Professor, Robbert Dijkgraaf, sprak de 30ste Abel Herzberglezing uit. Lees hier de ingekorte versie van de door Trouw en debatcentrum de Rode Hoed georganiseerde lezing.