Oded Galor schreef een fascinerende macrogeschiedenis van de wereld, maar wel met een tunnelvisie

De reis van de mensheid. Waar welvaart en ongelijkheid vandaan komen
Oded Galor
Vertaling Linda Broeder en Pon Ruiter
De Bezige Bij; 320 blz., € 24,99
★★★

De auteur

De Israëlisch-Amerikaanse econoom Oded Galor (1953) is hoog­leraar aan Brown University in de Verenigde Staten.

Stelling

Tot circa 1800 veranderde er weinig aan de levens van de meeste mensen, schrijft Galor. Ondanks stapsgewijze technologische vooruitgang bleven die levens – in de woorden van filosoof Thomas Hobbes – ‘eenzaam, arm, smerig, wreed en kort’.

Galor verklaart deze impasse met de theorie van de armoede­cyclus van de negentiende-eeuwse Britse econoom Thomas Malthus. Technologische vooruitgang leidde tot meer voedselproductie, waardoor mensen meer kinderen kregen, en er vervolgens weer te weinig voedsel overbleef om al die monden te voeden – een kringetje waar we millennia lang in rond ­bleven draaien.

Hoe kan het dan dat het Westen door de technologische innovaties van de Industriële Revolutie ineens wél een enorme sprong voorwaarts wist te maken, dat inkomens gemiddeld veertien keer zo hoog werden, dat de levensduur verdubbelde?

Dat ‘mysterie van de welvaart’ draait volgens Galor om processen die gedurende de hele menselijke evolutie op de achtergrond werkzaam waren, en die tijdens de Industriële Revolutie ineens op de voorgrond traden. Belangrijkste factor: mensen kozen ervoor om minder kinderen te krijgen, zodat ze via onderwijs beter konden investeren in ‘menselijk kapitaal’.

Opvallende passage

In deze macrogeschiedenis van de wereld domineert de techniek en spelen cultuur en politiek de tweede viool. In het tweede deel van zijn boek, waarin hij het ‘mysterie van de ongelijkheid’ onderzoekt, trekt Galor dit enigszins recht. Maar ook daar concludeert hij over culturele en politieke ontwikkelingen: “Hoe dramatisch of ingrijpend ze in onze verbeelding ook zijn, als je ze beziet vanuit een perspectief van duizenden, tienduizenden of honderdduizenden jaren, zijn ze meestal relatief bescheiden en ook nog eens tijdelijk en regionaal.”

Reden om dit boek niet te lezen

Galor wil niet in ‘fascinerende details’ blijven steken en verdedigt zijn aanpak door te zeggen dat je eerst de ‘grote trends’ moet snappen die homo sapiens tot dominante diersoort hebben gemaakt alvorens je analyses op detailniveau kunt doen. Goed punt, maar door die wijde blik ontstaan er wel vertekeningen in de analyses. Hoe akelig de twee wereldoorlogen en de Grote Depressie ook waren, volgens Galor hebben ze op de lange termijn nauwelijks deukjes geslagen in de menselijke vooruitgang.

Econoom John Maynard Keynes sprak zich uit tegen een macro­benadering als die van Galor, met een beroemd grapje dat nota bene door Galor zelf wordt aangehaald: “Op de lange termijn zijn we allemaal dood.” Juist korte crises hebben volgens Keynes invloed op de levens van miljoenen mensen. Uitzoomen werkt misleidend. Als je maar genoeg afstand neemt, wordt de menselijke geschiedenis een vage, bedrieglijk rooskleurige lijn.

Galor staat stil bij de klimaat­crisis, waarvan hij toegeeft dat die is veroorzaakt door de technologie en door een op groei gerichte cultuur die tijdens de Industriële Revolutie in een hogere versnelling ging. Zal deze crisis “de enige historische gebeurtenis zijn die de reis van de mensheid zal laten ontsporen, met de meest catastrofale, langdurige gevolgen van allemaal?” vraagt Galor retorisch. Gelukkig heeft de invoering van milieuvriendelijke technologie de gevolgen van de crisis al “deels gekeerd”, beweert de econoom. Opnieuw is Galor hier een astronaut die door een roze bril naar de menselijke geschiedenis kijkt.

Reden om dit boek wel te lezen

In het tweede deel van zijn boek onderzoekt Galor hoe het kan dat de welvaart zo ongelijk verdeeld is in de wereld. Hier stapt Galor (gedeeltelijk) van zijn macro-aanpak af en heeft hij meer oog voor zaken als kolonialisme, slavernij en de ongelijkheid van man en vrouw. Op dit niveau, een paar treetjes onder de ‘grote trends’ van de geschiedenis, spelen politieke keuzes, ideeën en instituties blijkbaar wél een rol van betekenis.

Nu Galor antwoorden moet geven op diverse ongelijkheidsvraagstukken, wordt zijn verhaal minder zelfverzekerd. In het tweede deel stelt hij minder wetmatigheden vast, maar formuleert hij wat behoedzamer over strijdige hypothesen. Na het bombastische eerste deel werkt dat eigenlijk wel verfrissend. Over het geheel genomen is De reis van de mensheid een intrigerend boek, maar het getuigt vaak wel van een tunnelvisie.

Lees ook:

Geschiedenis is populairder dan ooit. Op de expositie ’Questioning History, De verbeelding van het verleden’ toonden kunstenaars hoe massamedia de beeldvorming bepalen.