Nieuwe kerkplek kan ook wel zonder dominee

Nieuwe kerkplekken gaan er anders uit zien dat de traditionele protestantse kerk. Er is geen kerkbestuur van ouderlingen en diakenen. Zo’n nieuwe gemeente heeft ook geen dominee, al is er wel enige theologische kennis in huis, bijvoorbeeld in de vorm van supervisie door een theoloog.

Dit beeld van de nieuwe kerk rijst op uit onderzoek van de Protestantse Kerk in Nederland naar de pioniersplekken, dat vandaag wordt gepresenteerd. Op die inmiddels 100 plekken wordt vanuit bestaande kerken geëxperimenteerd met nieuwe vormen van geloof en gemeenschap. Ze zijn er in alle soorten en maten, in achterstandswijken, in stadscentra, op het platteland, voor statushouders, voor maatschappelijk geslaagden. Ook zijn er nog eens 100 kerken met speciale activiteiten voor gezinnen, de zogenaamde kliederkerken.

De pionierende kerken hebben gemeen dat ze veel mensen trekken die anders nooit in een kerk zouden komen. Dat is het belangrijkste winstpunt van de alternatieve kerken, zo blijkt uit dit onderzoek op 26 pioniersplekken. Er is gesproken met circa 120 mensen die betrokken zijn bij de nieuwe gemeentes, of bij de bestaande waaraan de nieuwe plekken verbonden zijn.

Opvallend is dat er in die alternatieve kerken anders wordt aangekeken tegen de predikant, en tegen de kerkenraad. Van oudsher speelt de dominee, met de kerkenraad, een centrale rol in de gemeente. Dat lijkt passé: driekwart van de ondervraagden vindt het niet noodzakelijk dat een nieuwe kerkplek een dominee heeft, zestig procent vindt dat het ook wel kan zonder ouderlingen en diakenen. Zij associeren dat vrijwillige kerkenwerk met taken en regels en ervaren dat als ballast.

De dominee wordt een andere rol toegekend. Hij of zij is niet per se nodig voor doop of avondmaal, meer dan de helft van de ondervraagden vindt dat anderen dat ook wel kunnen doen. In de nieuwe kerk moet wel ‘theologische kwaliteit en diepgang’ zijn, maar die zien ze ook bij niet-theologen. De academisch opgeleide dominee wordt dan meer supervisor van vrijwilligers dan uitvoerder.

Het landelijk kerkbestuur behandelt dit rapport in het najaar. Belangrijk punt wordt dan ook het lidmaatschap van de pioniersplek. Dat is veel deelnemers een brug te ver, reden waarom er nieuwe vormen ontstaan, bij voorbeeld vriend, of gast. Dat levert weer nieuwe vragen op over hun positie in de kerk en hun verhouding tot de reguliere leden.

Lees ook dit interview met theoloog Arjan Plaisier over zijn pionierskerk

Het christendom heeft een rijke spirituele traditie, maar in de protestantse kerk heeft volgens theoloog Arjan Plaisier het Woord te veel de overhand. "Hoog tijd dat de christelijke spiritualiteit een nieuw leven krijgt"