Nieuw onderzoek naar Dode Zeerollen: rol met Jesaja geschreven door een duo

“Het lijkt triviaal, of er een of twee mensen aan het werk zijn geweest. Maar er is nu een nieuwe deur geopend naar het niveau van de individuele schrijver. Dat is een wereld die we tot nu toe niet kenden”, zegt een opgetogen Mladen Popovic, hoogleraar Oude Testament en antiek jodendom aan de Rijksuniversiteit Groningen. De specialist Dode Zeerollen deed het onderzoek samen met de Groningse hoogleraar computerwetenschappen en kunstmatige intelligentie Lambert Schomaker. De resultaten zijn woensdagavond gepubliceerd in Plos One.

De rol met de tekst over de profeet Jesaja is onderdeel van de Dode Zeerollen. Deze manuscripten van het Oude Testament en andere joodse teksten werden tussen 1947 en 1956 ontdekt in de grotten bij Qumran, een nederzetting op de Westelijke Jordaanoever, sinds 1967 door Israël bezet gebied. Joodse vluchtelingen verborgen daar in aardewerken kruiken honderden van dergelijke boekrollen voor de Romeinen. De teksten uit de derde eeuw voor Christus tot een eeuw daarna boden een ongekend inkijkje in het religieuze leven uit die tijd. Ook gaven ze inzicht in de oorsprong en samenstelling van de Bijbel.

Al langer werd gedacht dat de zeven meter lange Jesaja-rol, gedateerd in de late tweede eeuw voor Christus, is geschreven door twee mensen met een vergelijkbare stijl. Dat leidden wetenschappers bijvoorbeeld af uit de taalfouten, die door de een meer werden gemaakt dan door de ander. Maar zekerheid was er niet.

Computer bestudeert handschrift nauwkeuriger

Die levert het computerwerk nu wel. De computer kan, zegt Popovic, wat het blote oog niet kan: heel nauwkeurig, op detailniveau, het handschrift bestuderen en berekeningen maken. Als voorbeeld noemt hij de letter a, die 5000 keer voorkomt in Jesaja. Elk mens schrijft zo’n letter elke keer een beetje anders, en in het verschil zit een bepaald patroon. Aan een bepaalde kromming zijn bijvoorbeeld persoonlijke kenmerken te zien. Met de computer is dit nu tot in het kleinste detail in kaart gebracht en er zijn berekeningen op losgelaten.

Het kraken van de code levert in de woorden van Popovic concreet en gekwantificeerd bewijs op dat er twee mensen aan de slag zijn geweest. Popovic neemt aan dat het mannen waren, ‘maar eerlijk gezegd weten we dat niet zeker’. Naar hun leeftijd is het gissen, aldus de hoogleraar, die kennis daarover ‘misschien iets voor de toekomst’ noemt. Wel stelt hij vast dat de schrijvers dezelfde opleiding hebben gehad.

Teamwerk

Het met Europees geld gefinancierde onderzoek bewijst dat de schrijvers allebei een deel voor hun rekening hebben genomen. Dat werd al eerder gesuggereerd, omdat tussen hoofdstuk 33 en 34 een scheiding zit. “Waarschijnlijk hebben ze als een team gewerkt”, zegt Popovic. “Ze zullen het werk verdeeld hebben: ik begin bij het begin en jij bij boek 34, en dan naaien we later de boel aan elkaar.”

Het team van Popovic is nu bezig met de analyse van andere rollen. Daaruit zou kunnen blijken dat deze twee ontdekte auteurs nog meer hebben geschreven, of dat andere schrijvers juist ergens anders waren geschoold. Popovic verwacht er veel van: “We staan op de drempel naar nog meer kennismaking met individuele schrijvers.”

Lees ook:

Na 65 jaar vinden archeologen weer fragmenten van de Dode Zeerollen

Archeologen in Israël hebben voor het eerst in 65 jaar weer fragmenten van de befaamde Dode Zeerollen gevonden. Het zou gaan om teksten uit de Bijbelboeken Zacharia en Nahum.

Met een tijdmachine naar de Dode Zeerollen

Ze zijn donkerbruin, stuk en onleesbaar. En toch gaat er een bijzondere aantrekkingskracht uit van de Dode Zeerollen, omdat ze ons direct verbinden met de tijd en de plaats van het ontstaan van het christendom. In 2013 was een deel te zien in het Drents Museum in Assen. Redacteur Sandra Kooke ging toen kijken op de plek waar ze liggen.