Moet je nu boeddhist worden om het klimaat te redden of niet? Thich Nhat Hanh is er dubbel over

Met zen de planeet redden
Thich Nhat Hanh
Uitgeverij Ten Have, 320 blz., € 22,99
★★★

De schrijver

Deze in januari overleden wereldberoemde zenmeester en vredesactivist heeft weinig introductie nodig. Van belang voor dit boek is dat Thich Nhat Hanh (1926-2022) de Verenigde Staten er destijds van probeerde te overtuigen de Vietnamoorlog te stoppen. Na zijn ontmoeting met dominee Martin Luther King in de VS mocht hij Vietnam niet meer in. Gedurende zijn twintigjarige ballingschap ontwikkelde Nhat Hanh zich tot zenmeester, maakte de wereld bekend met mindfulness en richtte de kloostergemeenschap Plum Village op in Zuid-Frankrijk. Hij was een van de invloedrijkste geestelijke leiders ter wereld en schreef tientallen boeken. In 1967 nomineerde King hem voor de Nobelprijs voor de Vrede.

Het thema

Dit boek verscheen vorig jaar onder de Engelse titel Zen and the art of saving the planet. Dat klinkt veel minder pretentieus dan de Nederlandse titel, toch bedoelt Nhat Hanh wel degelijk dat we met zen de planeet kunnen redden. Daarvoor is nodig dat we een boeddha en bodhisattva worden. Iedereen kan dat, hij schat ons hoog in. Een boeddha is niets anders dan een ‘ontwaakte’, iemand die naast de historische waarheid de uiteindelijke waarheid ziet. Bodhisattva’s zijn ontwaakte wezens die anderen willen helpen. Dat kan iedereen die over mindfulness, vrede, mededogen, begrip en liefde beschikt.

Het tweede deel, over handelen, verwoordt hoe je die kwaliteiten verwerft. In de laatste veertig bladzijden komt Nhat Hanh tot concrete oplossingen, met een oproep aan de jonge generatie: ‘Moeder aarde heeft je nodig.’’ Tussendoor schrijft zuster True Dedication – een voormalige BBC-journaliste die Nhat Hanh begeleidde – verhelderende passages met vijf aandachtsoefeningen.

De uitwerking

Een betere wereld begint met inzicht, in de uiteindelijke waarheid. Daarvoor moet je illusies loslaten. Volgens Nhat Hanh leidt dit tot het inzicht van ‘inter-zijn’, waarin geen onderscheid meer is. Er is geen jij, je bestaat uit vele, menselijke en niet-menselijke elementen, je voorouders, mineralen, de aarde. Wij zijn de aarde. Met dit inzicht ben je nooit alleen of machteloos en telt alles wat je doet.

Om verandering teweeg te brengen - dus het lijden van de wereld en onszelf te ‘transformeren’ - helpt onder meer mindfulness, mededogen en ‘diep luisteren’. Onze motor is ons diepste verlangen om te helpen, bodhicitta of beginnersgeest genoemd. De juiste voeding – lichamelijk en geestelijk – dient als brandstof. De energie dan die vrijkomt, kun je het beste bundelen in verzetsgemeenschappen voor meer slagkracht.

Kernzinnen

Nhat Hahns openingszin: “De schoonheid van de aarde is een mindfulness-bel.” En een citaat van diplomate Christiana Figueres, leerling van Nhat Hanh, die een cruciale rol speelde bij het klimaatakkoord van Parijs in 2015. Ze luisterde maanden ‘diep’ naar wereldleiders. “De uitdaging is voor mij om mijn liefdesboog uit te spannen van degenen die mij nabij zijn, van wie ik houd (…) naar de mensen met wie ik het niet eens ben (…).”

Redenen om het boek niet te lezen

Een dilemma blijft ondanks Nhat Hahn’s uitleg knagen. Enerzijds moeten we mindful accepteren wat er is, er is genoeg. Anderzijds gaat het over streven naar meer, meer geluk, invloed. Mindfulness is de weg náár en ván geluk, zegt Nhat Hanh zelf. Daardoor blijft geluk iets maakbaars houden. Dubbel is ook dat Nhat Hanh geruststelt dat je geen boeddhist hoeft te zijn en tegelijk predikt dat overal mindfulness beoefend moet worden. Het zenboeddhisme is immers lastig weg te denken, gezien leer, wereldbeeld en de wirwar aan bodhisattva-namen.

Redenen om het boek wel te lezen

Al schrijft Nhat Hanh vaak wat breedsprakig en warrig, daar doorheen wordt een unieke persoonlijkheid zichtbaar die zich radicaal inzette voor vrede, gerechtigheid, ecologie en minder lijden. Dit boek gaat over een beter mens worden in zijn geheel, ook in lijden, mededogen, geweldloosheid, macht en intimiteit. De inzet voor de planeet is daar slechts één vrucht van.

Pauline Weseman