Maria wordt populairder in protestantse kring, hoe komt dat?

Maria, de moeder van Jezus, geniet groeiende belangstelling in protestantse kring. Dat is weleens anders geweest. Hoe komt dat?

Vroeger was het duidelijk: bij protestanten hing hooguit een kruisje aan de muur, dus als je ergens Maria zag afgebeeld, wist je zeker dat je bij roomsen was aanbeland. De afgelopen jaren leek dit al te verschuiven, maar sinds afgelopen zondag is die duidelijkheid definitief voorbij. Toen won de christelijk-gereformeerde hoogleraar Arnold Huijgen de prijs voor het beste theologische boek met zijn boek over Maria.

Is Maria bezig aan een protestantse comeback of loopt het niet zo’n vaart met die gereformeerde Maria-devotie? Moeten protestantse kerken zich hier zorgen om gaan maken?

Volgens Hanneke Ouwerkerk, predikant van de Protestantse Kerk in Nederland te Schoonhoven, krijgt Maria inderdaad steeds meer aandacht in protestantse kring. “Het valt me op dat protestanten steeds vaker het magnificat, de lofzang van Maria, zingen. En theologisch is Huijgens boek ook niet helemaal het eerste: zo heeft de gereformeerde theoloog Bram van de Beek ook wel eens over Maria geschreven. Of dit alles genoeg is om van een comeback te spreken weet ik niet, maar opvallend is het wel.”

Alain Verheij, theoloog en schrijver: “In mijn eigen denken is wel meer ruimte ontstaan voor Maria, constateer ik. In mijn protestantse jeugd kwam Maria alleen ter sprake rondom Kerstmis. Je hebt nu eenmaal een baarmoeder nodig om te vertellen hoe Jezus werd geboren. Hooguit werd ze nog wel eens gebruikt als voorbeeld van gehoorzaamheid. Maar ondertussen hangt bij ons boven de eettafel een poster van Maria. Maria vertrapt daar een slang, met daarbij een citaat uit haar lofzang: ‘Cast down the mighty’. Een aantal jaren geleden zou het niet in mij opkomen om een afbeelding van Maria op te hangen, nu vind ik het eigenlijk heel mooi.”

Ouwerkerk: “De protestantse traditie heeft veel eerbied willen hebben voor het heilige van God. Denk maar aan de traditionele gedragenheid van de zang, de ernst rond de viering van het avondmaal, het ontzag voor de Schrift. Maar waar het heilige het aardse raakt, zou ze wel meer uit de schat van de traditie mogen putten. Het talige van de protestantse traditie is mij lief, maar het is soms zo statisch geworden terwijl dat niet nodig is. Ik denk dat Maria daar een tegenwicht tegen kan bieden: in Maria wordt namelijk zichtbaar hoe Gods heiligheid in het gewone menselijke leven gestalte krijgt. Meer aandacht voor Maria zorgt zo voor een correctie op een al te talige liturgie met een gebrek aan verbeeldingskracht.”

Verheij: “En het brengt wat meer vrouwelijkheid terug in de theologie, daar ben ik wel blij om. Niet dat gedweëe vrouwelijke, maar juist dat radicale feministische trekje van Maria bevalt me wel. Een jonge meid die durft te dromen van een wereld waarbij de maatschappelijke verhoudingen helemaal op de kop gaan staan. Waar de nederigen worden verhoogd. Maria is in die zin echt een profeet. Precies door haar wordt gelijk al duidelijk dat het kerstkindje Jezus geen gezellige kraamtijd of knusheid komt brengen, maar een omwenteling in de maatschappij. Dat inspireert mij heel erg.”

Ouwerkerk: “Ja, ze is profetisch, maar ook heel menselijk. Als Maria haar lofzang zingt, klinkt de hele joodse profetische traditie in haar door. Maar er wordt ook al gelijk over Maria gezegd dat er een zwaard door haar ziel zal gaan. Ze is de vrouw die zich zorgen maakt om haar kind als Jezus in de tempel is achtergebleven. En later ziet ze haar zoon sterven aan het kruis. Daar is niets zoetsappigs aan, dat is het rauwe bestaan.
Sinds mijn eigen dochter overleed - zij heet trouwens ook Maria - raakt het Stabat mater mij heel erg; dat is die klassieke scène waar Maria onder het kruis huilt om haar gestorven kind. Net zo de piëta: daar neemt Maria het lichaam van haar zoon op haar schoot, op dezelfde schoot die die zoon gebaard heeft. Het troost me dat dat rauwe verdriet, dat voor de buitenwereld vaak niet zichtbaar is, daar niet buiten God omgaat. Dat God blijkbaar niet buiten de pijn en verdriet staat.”

Verheij: “Ergens zit dat besef natuurlijk ook in het beeld van de lijdende Christus. Maar vaak wordt het lijden van Christus juist gecontrasteerd met ons lijden. Dan wordt bijvoorbeeld benadrukt dat hij helemaal alleen was toen hij stierf, en dat iedereen hem had verlaten. Zoals Bach laat zingen ‘Ich bin’s, ich sollte büssen’: wij mensen zijn dan allemaal de dader, wij zijn als Judas of tenminste als Petrus die hem verloochende. Maria laat iets anders zien: ze staat bij het kruis, huilt en heeft verdriet. Zij is de machteloze omstander. Zo wordt duidelijker dat het lijden van Christus niet het huzarenstuk was van een eenzame held, maar gewoon wat het is: lijden.”

Ouwerkerk: “In protestantse kring is men weleens bang dat Maria het zicht op Christus ontneemt. Maar volgens mij werkt het anders. Door Maria krijg je een ander zicht op Christus: niet zomaar verheven, maar juist ook heel lijfelijk en aards. In Maria wordt het dogma vlees en bloed. Daardoor komt het mysterie van Gods menswording dichterbij, maar wordt het tegelijkertijd nog minder goed te vatten. Ik kan dus wel wat met Mariadevotie: met het heel menselijke wat daar in Maria zichtbaar wordt, haar gehoorzaamheid, haar schrik, haar tranen, haar moederschap.”

Verheij: “Dat vind ik heel mooi klinken. Toch zul je me niet gauw in een Mariakapelletje vinden. Ik heb echt mijn best gedaan, als protestantse theoloog. Zo ben ik nu zo’n vijf keer in de Sint Pieter geweest om daar Michelangelo’s Pieta te bewonderen. En zoals ik zei, Maria hangt zelfs boven mijn eettafel. Ik heb dus geen enkel bezwaar tegen wat meer Mariadevotie in het protestantisme. Maar of er voor mij meer inzit, weet ik niet. Wat dat betreft zie ik in de Bijbel nog genoeg andere verrassende perspectieven op Christus die ik ook graag wil bestuderen.”

Lees ook:

‘Mijn boek over Maria is voor sommigen een beetje gevaarlijk’

De christelijke gereformeerde theoloog Arnold Huijgen wil dat Maria een prominentere plek krijgt in protestantse wereld. Daarom schreef hij een grondig theologisch boek over haar. In orthodox protestants Nederland is niet iedereen daar blij mee.