Luisteren is minder moeilijk dan je denkt

In de afgelopen twee maanden viel een groep orka’s in de Straat van Gibraltar meerdere keren boten aan. Biologiestudent Victoria Morris vertelt in The Guardian hoe negen orka’s ineens haar schip omringden. Ze floten zo hard naar elkaar dat de mensen op het schip moesten schreeuwen om elkaar te kunnen verstaan en vernielden de hele onderkant van de boot. Het voelde volgens Morris als een goed voorbereide aanval.

Er woont een kleine populatie orka’s in dit gebied, zo’n dertig volwassen dieren, die met menselijke vissers concurreren om tonijn. De jonge orka’s sterven vaak in netten. Hoewel ze een beschermde diersoort zijn, worden deze orka’s vaak mishandeld door vissers, die een hekel aan ze hebben. Daarnaast is onder water veel geluidsoverlast. Toch zijn de orka’s normaal gesproken vriendelijk en vreedzaam. Tijdens de coronalockdown was er een paar maanden lang veel minder activiteit op het water. Onderzoekers denken dat de orka’s nu kwaad zijn omdat het lawaai en de verstoringen weer beginnen.

Deep listening

Ik denk de laatste tijd veel aan Pauline Oliveros, accordeonist en componist van experimentele muziek, die een deel van haar leven wijdde aan deep listening. In de jaren zestig verhuisde ze van San Francisco naar San Diego om daar aan de universiteit te werken. In die tijd was er veel aan de hand – Kennedy werd vermoord, de Vietnamoorlog was aan de gang, er waren heftige studentenprotesten. Oliveros begon te onderzoeken hoe muziek een helende rol kan spelen. Ze ontwikkelde haar ‘Sonic medita­tions’ en speelde een jaar lang maar één toon op de accordeon, de A. Maar diep luisteren, echt lang en goed luisteren naar wat je omringt, is meer dan een muzikale kwestie. Het is ook een commitment in het dagelijks leven, een levenshouding. Luisteren is volgens Oliveros niet passief, het is juist noodzakelijk om je houding te kunnen bepalen, ook je politieke houding, en om als jezelf door het leven te kunnen gaan. (Oliveros was ook actief in de vrouwenbeweging.)

We bevinden ons nu ook in een politieke crisis, of eigenlijk een cluster van crisissen, waarvan die die de natuurlijke wereld betreft misschien het urgentst is. Antropoloog Arturo Escobar schrijft dat we daarom toe moeten naar een pluriversum. Daarmee bedoelt hij een wereldbeeld dat rekening houdt met het feit dat er verschillende wereldbeelden zijn. Het dominante westerse wereldbeeld bakent scherp af waar de mens begint en de rest van de wereld eindigt en ziet de rede als zaligmakend. Escobar denkt dat dat wereldbeeld onze problemen veroorzaakt heeft en ze niet kan oplossen. Hij pleit voor een soort voeldenken en wijst erop dat er andere culturen zijn, met andere kennissystemen, waarin de mens niet de hoofdrol speelt. Die bieden wellicht een beter vertrekpunt om het anders te kunnen doen.

Zo zijn er ook dierenwerelden en plantenwerelden, soms verbonden met menselijke. Ook daar zijn andere ideeën over samenleven en andere vormen van kennis te vinden. Om erachter te komen wat die zijn en hoe we het anders kunnen gaan doen, moeten we beter gaan luisteren. De orka’s laten zien dat dat vaak minder moeilijk is dan je denkt.

Lees ook:

Hoe moeten we denken over dieren?

Hoe verhouden we ons tot dieren en hoe gaan we met ze om? Welke denkers kunnen ons helpen om antwoord op die vragen te vinden? In de vijfdelige serie ‘Denken over dieren’ stellen we de belangrijkste dierethici voor. In de eerste aflevering: Peter Singer en Tom Regan.