Luister naar de vogel die een brandweersirene nabootst

Op internet staat een filmpje van een zwart­rugfluitvogel die in Nieuw-Zuid-Wales – aan de oostkust van Australië – het geluid van de sirene van een brandweerwagen nabootst. In Australië zijn ­ondertussen bijna 500 miljoen dieren door de aanhoudende branden om het leven gekomen. Op sociale ­media worden berichten over dorstige koala’s gedeeld. Toch richt de berichtgeving over de slachtoffers zich voornamelijk op de menselijke maatregelen, en politieke maatregelen zeker. Dat dieren belangen hebben, ­erkennen veel mensen ondertussen, maar die serieus nemen, gaat te ver. Laat staan dat we ze mee laten ­beslissen over de toekomst. Veel mensen denken dat ze daar niet toe in staat zijn. Maar als jij iemand niet verstaat, betekent dat niet dat diegene niets zegt.

Wij zien taal vooral als spreken, schrijft de poststructuralistische filosoof Jean-François Lyotard. Maar er zijn taalspelen waarin het juist draait om luisteren. Zoals rechtvaardigheid. Luisteren is niet alleen nodig om te begrijpen wat de ander zegt, maar ook om erachter te komen of zij überhaupt spreekt. Sommige manieren van spreken worden namelijk serieuzer genomen dan andere, en als je niet behoort tot een groep met voldoende macht kun je praten wat je wil, maar tellen je woorden helemaal niet mee.

Degenen die het zwaarst worden getroffen, worden niet gehoord

Lyotard noemt dit de différend: een situatie waarin een slachtoffer geen toegang heeft tot het discours waarin wat haar is aangedaan kan worden aangekaart. Normaal gesproken is er in een conflict sprake van een gemeenschappelijke standaard om het conflict aan af te meten. Bij de différend ontbreekt die waardoor het probleem niet als probleem gezien wordt. Een slachtoffer krijgt bijvoorbeeld geen kans om te getuigen, haar taal wordt als niet betekenisvol gezien, of er wordt door ­dader en slachtoffer wel dezelfde taal gesproken, maar de machtsverhouding is zo dat een probleem door de machtige partij niet als probleem erkend wordt.

In een democratie moeten bij besluiten de belangen van allen waarover beslist wordt, meegewogen worden en hebben burgers het recht mee te bepalen onder welke wetten ze leven. Momenteel worden in onze democratieën degenen die het zwaarst worden getroffen door de nieuwe problemen waar we mee te kampen hebben niet gehoord: kinderen, toekomstige generaties of niet-menselijke dieren. Maar hun levens en toekomst staan op het spel. We zijn een nieuwe tijd ingegaan, die bepaald zal worden door klimaatrampen en ecologische crises; een tijd waarin mensen hun positie binnen het grotere geheel opnieuw moeten bepalen. Dat is misschien de belangrijkste taak van dit decennium. Een onderdeel daarvan is beter naar de dieren en de natuur luisteren, en hun belangen centraal stellen. Dat lijkt een onmogelijk grote opgave, maar groot en klein zijn zoals altijd met elkaar verbonden.

De roep van de zwartrugfluitvogel wordt gezien als metafoor, maar de vogel is ook een individu van wie het leefgebied in de fik staat. Misschien imiteert zij of hij de sirene om anderen te imponeren, misschien is het een waarschuwing of onderdeel van een verhaal. De enige manier om daarachter te komen, is door beter te luisteren. Dat is niet alleen van groot belang voor die vogel, maar ook voor onszelf.

Eva Meijer (1980) is filosoof, schrijver en singer-songwriter. Ze promoveerde op de politieke stem van het dier en in 2011 debuteerde ze met de roman ‘Het schuwste dier’. Voor Trouw schrijft ze tweewekelijks een column. Lees ze hier terug.