Loten én selecteren is beter dan loten alleen

Het verbod op loten voor universiteiten en hogescholen is afgeschaft. Is dat terecht? Wat is eerlijker: studenten selecteren aan de poort of een willekeurige loting?

Universiteiten en hogescholen mogen de toelating tot populaire studies, zoals geneeskunde en psychologie, weer via loting bepalen. Een meerderheid van de Tweede Kamer ging dinsdag akkoord met deze motie, ingediend door Harry van der Molen (CDA) en Jan Paternotte (D66). Het vorige kabinet schafte loting af. Studenten werden in plaats daarvan geselecteerd op basis van hun prestaties en motivatiebrieven. Is het terecht dat loten weer mogelijk wordt?

“Nee, ik vind loting een dom instrument dat je mensen niet aan kunt doen”, zegt Frank Ankersmit, emeritus-hoogleraar intellectuele geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. “Het valt niet te verkopen dat een toekomstige student met hoge cijfers en een goede motivatie wordt afgewezen omdat hij werd uitgeloot, terwijl iemand met lage cijfers die het minder graag wil door dom geluk wel wordt toegelaten.”

“Ik vind het juist goed dat loten weer mogelijk wordt”, reageert Paul Teule, filosoof en econoom, docent aan de Universiteit van Amsterdam. “Selectie lijkt een eerlijk proces, maar dat is slechts schijn. Kinderen met hoogopgeleide ouders uit een rijk milieu hebben nu meer kans van slagen; hun ouders kunnen bijvoorbeeld dure bijlessen betalen en helpen met motivatiebrieven. Ruwe diamanten, laatbloeiers, eerstegeneratiestudenten en jongeren met een migratie-achtergrond blijven hierdoor achter en worden zo door het huidige systeem benadeeld. Door gebruik te maken van loting worden gelijke kansen voor iedereen mogelijk. Dat lijkt me wel zo rechtvaardig.”

Ankersmit: “Loting kan ook averechts werken, en oneerlijk uitpakken. Bijvoorbeeld als er juist vooral rijke jongeren worden ingeloot.”

Teule: “Maar loting geeft wel de zekerheid dat er een gemengde groep uitkomt. De huidige kansenongelijkheid uit zich niet alleen op individueel niveau, maar is ook te zien in de representativiteit van beroepen. Zo zijn er weinig niet-westerse huisartsen, kinderartsen en psychiaters. Terwijl het maatschappelijke belang van die beroepen groot is. Iemand met een andere achtergrond snapt ook andere problemen, ­bijvoorbeeld racisme, de stress die schulden kunnen geven of de druk die erbij komt kijken als jij de eerste bent die gaat studeren in je familie. Daarnaast is er nog de rolmodelfunctie: het is belangrijk dat kwetsbare groepen in de maatschappij zien dat zij ook dokter of psychiater kunnen worden. Nu vragen we van mensen dat ze beter integreren, om ze vervolgens te benadelen in een systeem dat voor goede integratie zorgt. Je studie slaat niet alleen maar op jou en waar je ‘recht’ op hebt, maar straalt af op iedereen om je heen. Loting biedt een correctie op een te individualistische kijk op de rechtvaardigheid van het huidige systeem.”

Ankersmit: “De toelating van studenten lijkt mij niet iets waarmee je ethiek of politiek moet bedrijven. Het is een technische kwestie, waarbij de juiste mensen op de juiste plaats krijgen centraal moet staan. Je wilt dat mensen de juiste opleiding volgen, opdat de maatschappij daar het meeste baat bij heeft. Het is het geen goed idee om dit doel op basis van ethische ideeën moeilijk bereikbaar te maken. Hoge cijfers en gedegen motivaties blijken goede voorspellers van studiesucces te zijn. Studenten selecteren aan de poort levert de beste kwaliteit op, dus ik zie niet waarom we aan die procedure zouden gaan morrelen.

“We kunnen het systeem wel verder perfectioneren. Scholieren die een verkeerde studiekeuze maken, kunnen niet meer zo makkelijk van studie wisselen als vroeger. En natuurlijk is het vervelend dat ongelijkheid in economische achtergrond een rol kan spelen. Maar dan is de vraag: hoe pak je dat aan? Misschien kunnen psychologen een test maken om te kijken hoe zeker scholieren van hun keuze zijn, en kan er gesubsidieerde bijles voor armere kinderen komen. Ik ben van mening: pas als je het echt niet meer weet, kom je bij loting uit, en plaats je willekeur boven intellect – loting is een bekentenis van onvermogen.”

Teule: “Dit is wel degelijk een ethische kwestie. Het gaat over de toegang tot bepaalde kennis, en wie daar recht op heeft. Het argument dat het enkel om geschiktheid van de scholier gaat, en dat het daarom duidelijk is wat we moeten doen, volstaat niet. De vraag is juist wat de definitie van ‘geschikt’ is. Is geschiktheid hoge cijfers en een goede motivatie, of moeten we ook kijken naar andere zaken? Zo blijkt uit onderzoek ook dat meer diversiteit op de werkvloer onder andere zorgt voor meer innovatieve ideeën en voor een organisatie die beter is in talent aantrekken. Toch zijn veel beroepsgroepen nog overwegend wit.

“Natuurlijk moeten we ervoor zorgen dat het kennisniveau van de afgestudeerden even hoog blijft. Maar dat kan ook door te accepteren dat iemand met een moeilijke jeugd wellicht een studie niet nominaal haalt, maar een jaartje langer nodig heeft om op het ­benodigde niveau te komen. Of door ­inderdaad gratis bijles mogelijk te maken.”

Ankersmit: “Volledige selectie lijkt mij nog steeds het beste idee, maar er valt wel iets te zeggen voor een com­binatie met loting. Bijvoorbeeld dat mensen met als gemiddelde een acht of hoger sowieso worden toegelaten en dat er bij de rest een loting plaatsvindt. De kans dat studenten die op het niveau van een zes zitten excelleren in hun studie is waarschijnlijk klein, maar je moet toch wat met ze. Als de bovenste groep veilig is gesteld, kan loting denk ik geen grote schade meer aanrichten.”

Teule: “Zo’n combinatie lijkt mij ook een goed idee. Het is wrang als iemand al vanaf zijn twaalfde weet dat hij dierenarts wil worden en alleen maar negens heeft gehaald, vervolgens twee keer wordt uitgeloot. Maar we moeten niet te min denken over groepen die lastiger opstarten. Uiteindelijk is iedereen gebaat bij meer diversiteit in studies en beroepen. Hoe normaler het wordt dat je ongeacht je achtergrond dokter of psycholoog kan worden, hoe makkelijker dat ook zal gaan.”

In het Filosofisch Elftal legt Trouw een actuele vraag voor aan twee filosofen uit een poule van elf.

Lees ook

In Nederland is ‘selectie’ een vies woord in het hoger onderwijs

Selecteren van studenten is aan buitenlandse universiteiten heel normaal. Hier is het een ratjetoe, elke instelling heeft andere criteria. De Tweede Kamer staat loten nu opnieuw toe.

Als het aan D66 ligt, mag loten voor studies straks weer

Het verbod op loten voor studies met een numerus fixus heeft een oneerlijke uitwerking, zegt D66. Het partijstandpunt krijgt bijval, een meerderheid van de Tweede Kamer is het ermee eens.