Leven als kloosterling in spijkerbroek
Leven als een kloosterling is in. Stadsklooster Arnhem is een van de jongste initiatieven om ‘niet alleen op zondag christen te zijn’.
Het is een doordeweekse avond als de bewoners van de Apeldoornseweg 19 in Arnhem, sommigen op sloffen, vanuit de leefkeuken naar de ernaast gelegen gebedsruimte lopen. Daar bidden zij beurtelings, in het licht van een kaars en het oplichtende scherm van de iPhone, vanaf papier en internet: “Het enige wat ik verlang is wonen in het huis van de Heer, alle dagen van mijn leven”.
Dat verlangen is hier in dit herenhuis aan een drukke doorgaande weg letterlijk vorm gegeven met de stichting van het Stadsklooster Arnhem. De kloosterlingen dragen geen lange gewaden en leven niet celibatair, maar lopen in spijkerbroek en leiden, samen met in totaal vier kinderen, een druk gezinsleven. De zes volwassenen, toevallig allemaal protestants, delen een WhatsApp-groep en hebben intensieve banen.
Het hoeft niet te botsen
Geen traditionele nonnen en monniken dus in deze abdij, waar de bewoners wel vasthouden aan dé traditie van het klooster: bidden. Drie keer per dag, op vaste tijden, gaan zij hiervoor naar de kleine ruimte met groene muren en een groen plafond. “Ik heb op mijn werk wel wat uit te leggen”, zegt topambtenaar Jan-Henk Janssen (49). “Wonen in een klooster wordt raar gevonden, dat snap ik wel.”
Het is pionieren, vertelt hij, om actief te zijn in de maatschappij en tegelijkertijd te kiezen voor een contemplatief leven. Dat hoeft in een modern kloosterleven niet met elkaar te botsen. “Ik ben net zo actief op internet als vroeger. Het nieuws volg ik nog steeds op de voet.” Wel merkt dat hij minder tv is gaan kijken. Ook groeit zijn behoefte aan stilte, vertelt Janssen, die het bidden over het algemeen in zijn werkschema weet in te passen.
De wens een gelovige woongemeenschap op te richten, leefde al langer. Nadat Janssen samen met zijn vrouw, theologe Ingeborg Janssen, in een groene buitenwijk op afstand van andere christenen had gewoond, wist hij het zeker: “We gaan op zoek naar een geschikt pand om een klooster te stichten. Samen met anderen die beschikbaar willen zijn voor God en voor zichzelf.”
Tekst loopt door onder afbeelding
Te veel hokjes
Voor theologiestudente Marieke Bernard (26) kwam het initiatief van het echtpaar Janssen als geroepen. Zij wilde met haar man niet in zomaar een rijtjeshuis gaan wonen, maar zocht een alternatieve invulling voor haar leven als gelovige. “Ik wil niet alleen op zondag christen zijn”, vertelt ze. De samenleving heeft volgens haar behoefte aan een tegenbeweging. Thuis, werk, vrienden en de kerk: hetleven wordt te veel in hokjes opgedeeld, meent Bernard. “Alles wat ik doe, gedurende alle dagen van de week, wil ik betrekken bij het gebed, en dus bij God.”
Samen leven, samen bidden en samen zorgen: door heel Nederland, hoofdzakelijk vanuit protestantse kerken, zijn monastieke initiatieven ontplooid. Het Stadsklooster Arnhem voegt zich sinds november bij een reeks aan ‘kloosters nieuwe stijl’, zoals het Kleiklooster in de Amsterdamse Bijlmer. In de hoofdstad zijn verder de Leefgemeenschap Slotervaart, de Elthetogemeenschap opgericht. In Utrecht gaat het om bijvoorbeeld Overhoop en Ki Tov.
Het is een verre van volledig overzicht van nieuwe christelijke leefgemeenschappen van de afgelopen vijf jaar, weet Rosaliene Israël, theologe en predikant. Zij doet promotieonderzoek aan de Protestantse Theologische Universiteit naar christelijke leefgemeenschappen. Al eerder zette zij in opdracht van de Protestantse Kerk in Nederland haar bevindingen over nieuwe monastieke initiatieven op een rij.
Neo-monastiek
Belangrijke conclusie is dat het enthousiasme voor de spiritualiteit van het klooster voortkomt uit een ‘gat’ dat de kerk noodgedwongen heeft laten vallen. Israël: “Een zondagse kerkdienst alleen biedt voor een deel van de nieuwe generatie onvoldoende antwoord op de bezinningsvragen die zij hebben.”
Zij wijst erop dat het voor traditionele kerken, die kampen met teruglopende ledenaantallen en een beperktere beschikbaarheid van professionals, lastig is om vorm te geven aan dagelijkse spiritualiteit.
De traditionele kloosters, die dat wel doen, vormen de inspiratie voor het nieuwe elan, ook wel neo-monastiek genoemd. Hierin worden geen traditionele monastieke geloftes van gehoorzaamheid, armoede en kuisheid afgelegd, maar zij dienen als “bron van inspiratie om in je dagelijks leven geloven en zingeving te integreren”.
Tekst loopt door onder afbeelding
Openstaan voor iedereen
Volgens Israël spelen de problemen in de huidige samenleving ook een rol: vluchtelingenproblematiek, maatschappelijke verschillen, achterstandswijken, klimaatverandering. “In een groep kun je hier vanuit een gezamenlijke roeping gemakkelijker iets mee doen en ook gastvrijheid bieden aan mensen die daar behoefte aan hebben.”
De deuren van de benedenverdieping van het Stadsklooster Arnhem staan open voor iedereen, moslim, jood, boeddhist, protestant, katholiek of atheïst. “Nee, een zwerver hebben we hier nog niet gehad”, lacht Saskia (33). Zij is samen met haar man Thijs bewoner van het stadsklooster. Het stel wil hier in ieder geval gedurende de basisschoolperiode van hun drie kinderen blijven wonen, vertelt ze.
Zelf vindt zij de term klooster ietwat pretentieus voor hun leefgemeenschap, die nog maar net is gestart. Maar zij putten wel inspiratie uit de leefwijze van de oude nonnen en monniken. “Wij staan, net als zij, open voor iedereen.” Het stadsklooster volgt hierin het voorbeeld van God, vertelt ze, die verkondigt dat je in gasten en vreemdelingen in feite Christus ontvangt. “Wij hebben daarom gezegd: we beginnen met het openstellen van het ochtend- en avondgebed.”
Even helemaal niets
Voor nieuwkomers hangt een vel met instructies op de deur van de gebedsruimte, begeleid door een geruststellend: ‘Maak het verder maar gewoon mee’. De gebedsessie bestaat uit stilte, bijbelteksten en overdenkingen. Aan het slot zijn er persoonlijke oproepen om ondersteuning bij een sterfgeval, licht in de crisis in Syrië en Gods kracht voor middelbare scholieren en hun leerkrachten.
Dit keer bidden er drie gasten mee, onder wie Aernout de Jong (28), aspirant-voorganger van de Baptisten Gemeente Zutphen, en zijn vrouw Janneke (25), die als gastouder werkt. Zij komen minimaal één keer per week, vertelt Aernout na afloop terwijl er voor de liefhebbers pizza en kwarktaart worden aangesneden. Aan de keukentafel kan er volgens hem ook over de lastige vragen van het geloof worden gesproken. Zijn vrouw geniet van de mogelijkheid haar “gedachten stop te zetten”. Janneke: “Ik ben een druk persoon en moet altijd van alles van mezelf. Ik leer hier even helemaal niets te hoeven. Het is een leerplek voor mij.”
Tekst loopt door onder afbeelding
Kwetsbaarheid
Het Stadsklooster Arnhem volgt het gebedsritme van de Britse Northumbria Community, een internationaal gezelschap dat een modern kloosterleven geïnspireerd op het Keltische christendom, heeft geïntroduceerd. De volgelingen hanteren een gezamenlijke leefregel. Die omvat behalve beschikbaarheid ook kwetsbaarheid.
Mede-initiatiefnemer Janssen van het stadsklooster Arnhem legt uit dat kwetsbaarheid voor hem inhoudt dat de kloosterlingen zichzelf en elkaar bevragen. Janssen: “Er is geen vastgestelde invulling, van ‘zo gaan we het doen’. Dat betekent dat je verantwoording schuldig bent over wat je doet.”
Kwetsbaarheid, vult Bernard aan, wil zeggen dat relaties voor reputaties gaan. “Relaties zijn het belangrijkst, ook als die je reputatie schaden.”
Nieuwe monastieke initiatieven zijn blijvend
De bewoners van het Stadsklooster Arnhem zijn stuk voor stuk trouwe kerkgangers, die hun nieuwe leefwijze beschouwen als een aanvulling op het kerklidmaatschap. Dat geldt niet alleen voor de kloosterlingen aan de Apeldoornseweg, weet Israël. “Vrijwel alle nieuwe christelijke leefgemeenschappen vinden dat zij gezamenlijk moeten optrekken met de kerken. Op positief kritische wijze.”
De nieuwe nonnen en monniken willen de kerken dus bepaald niet in de weg zitten. Toch realiseert de kerkleiding en met name de Protestante Kerk Nederland (PKN) zich volgens Israël dat er iets aan de hand is. De PKN stelde onlangs een coördinator aan voor nieuwe monastieke initiatieven. “Het gaat op veel plekken om jonge christenen met een orthodox-protestantse achtergrond, die hun spiritualiteit willen verbreden.”
In het Stadsklooster Arnhem gaan de kloosterlingen ervan uit dat de nieuwe monastieke initiatieven blijvend zijn, ook al blijven veel kerken leden verliezen. “Je bent straks echt niet meer christen uit traditie, maar uit keuze”, zegt Saskia. Janssen: “Ik sluit niet uit dat de mensen over tien jaar geen kerk meer willen of hoeven, maar wel op deze manier hun geloof willen vormgeven.”
Neo-monastiek
Eind jaren negentig van de vorige eeuw ontstaat de nieuwe monastiek; het op eigentijdse wijze vorm geven aan het kloosterleven. De Amerikaanse activist en publicist Shane Claiborne is een van de eersten die samen met een aantal vrienden een nieuwe christelijke leefgemeenschap sticht: ‘The Simple Way’. Hiermee inspireert hij jonge christenen te leven naar het voorbeeld van Franciscus van Assisi en volgens de regels van Benedictus van Nursia. Claiborne is eveneens geraakt door de ecologische en economische crisis en de maatschappelijke afwezigheid van de kerken.
Nieuwe christelijke leefgemeenschappen in Nederland, zoals Overhoop en het Kleiklooster zijn geïnspireerd door het gedachtengoed van Claiborne-. Ook zijn er die zich laten inspireren door de Britse Northumbria Community. Het Stadsklooster Arnhem is daar een voorbeeld van.
