‘Lemonade for white depressed ­people’, dat label zou perfect passen op dit boek

Erik Varden (vertaald door Marianne van Reenen)
De eenzaamheid doorbreken. Over christelijk gedenken
Berne Media, 173 blz., €22,50.
★★★☆ ☆

De auteur

Erik Varden (1975) is een super­geleerde monnik met een interessante levensloop. Hij groeide op in Noorwegen en beschouwde zichzelf met enige trots als agnost (‘een woord dat een onafhankelijke geest impliceerde’). Op zijn achttiende trad hij echter toe tot de katholieke kerk. Hij studeerde theologie aan prestigieuze instellingen in Cambridge en Rome, en schopte het tot professor. Vervolgens trad hij toe tot de enige trappistenabdij in Engeland, Mount St Bernard ­Abbey. Hij werd tot priester gewijd en in 2015 verkozen tot abt.

Thematiek

Je proeft het al een beetje aan die levensloop, we hebben hier te maken met een briljante, maar onrustige ziel, met een diep verlangen naar God. Je zou Varden de typische existentiële monnik kunnen noemen. Dat blijkt uit zijn eigen spirituele autobiografie die hij in de inleiding van dit boek vertelt, maar ook uit de bronnen die hij in de rest van het boek aanhaalt.

Het boek bevat zes essayistische hoofdstukken waarin het christelijk geloof gepresenteerd wordt op poëtisch-mystieke wijze als een plots oplichtende vlam in de duistere nacht van de menselijke ziel.

De rode draad is dat het daarbij gaat over het christelijke belang van ‘gedenken’ en ‘niet vergeten’, met hoofdstuktitels die verwijzen naar bijbelse oproepen als ‘gedenk dat gij stof zijt’, ‘gedenk dat je een slaaf was in Egypte’, en zoals Jezus zei bij het laatste avondmaal: ‘doe dit om mij te gedenken’.

Opvallend

Bijna in ieder hoofdstuk vergeet je wat de pointe ook alweer was, want Varden laat je verdrinken in exe­getische uitstapjes, maar vooral in meeslepende verhalen van exotische monniken, woestijnvaders en figuren uit de uithoeken van de Russische literatuur. Geen alledaagse kost! Varden laat je kennismaken met de bijbeluitleg van kerkvader Origenes, stapt dan over op het ­opzienbarende verhaal van Maria en Zossima in de woestijn, dan gaat het weer over de romanfiguur ­Vader Sergius van Tolstoj (een Russische heilige die in zonde valt) en ook het aangrijpende verhaal van de Franse Maïti Girtanner blijft me bij – in de oorlog werd ze door de Duitsers praktisch stukgemarteld, maar ze vergaf haar beulen.

Het is allemaal heel heftig bij Varden. Geen Anton Dingeman­siaanse middelmatigheid. Hij heeft een voorliefde voor extreme uitzichtloosheid. Geen mensen met dipjes, maar suïcidale mensen. Geen mensen met soms een pijntje, maar gemartelde mensen met chronische pijn. Juist de absolute bodem is voor hem een theologische plek.

Mooie zinnen

‘De kerk inspireerde me tot herinneren. Ze bood me de mogelijkheid om mijn banale, soms miserabele leven te zien in het licht van een groter verlossingsverhaal, dat niet alleen terugreikt naar het begin der tijden, maar zich ook de toekomst in blijft herinneren, tot in eeuwigheid. Als je bij de essentie van dat verhaal wilt blijven, hoor je, soms met angstaanjagende scherpte, de eenzame en ongelukkige noodkreet van de mensheid; je hoort ook de snerpende stem van het kwaad, en dat niet ergens om je heen, maar in je eigen hart. Je kunt die alleen verdragen door tegelijk te luisteren naar een andere ­bescheiden, maar gezaghebbende stem die zegt: ‘Het is volbracht!’’

Reden om dit boek niet te lezen

Lemonade for white depressed ­people. Zo omschreef een van de bandleden van The National de ­muziek van zijn band eens. Hetzelfde label zou passen op dit boek. Varden beschrijft hoge pieken, maar vooral ook veel diepe dalen. Het is voer voor de existentiële, ­intelligente Godzoeker wie de wanhoop en de absurditeit van het bestaan dagelijks voor ogen staat. ­Persoonlijk beschouw ik dit als een aanbeveling, maar weet waar u aan begint als argeloze lezer.

Verder bevat het boek toch ook veel taaie en saaie passages. Varden is als schrijver niet op z’n interessantst als hij bijvoorbeeld lang doorzaagt over de etymologie van Hebreeuwse of Engelse woorden. Het wordt vaak te intellectualistisch. Veel van wat hij schrijft, is nog net acceptabel voor een preek, maar blijft niet overeind in een boek.

Reden om dit boek wel te lezen

Vooral de inleiding en het eerste hoofdstuk vond ik heel goed, vlammend poëtisch opgeschreven. En persoonlijk. Dat raakt in de rest van het boek weer wat ondergesneeuwd, maar daar heb je ter compensatie dan weer die reeks exotische, fascinerende heiligen en ­romanpersonages die je verleiden om er meer over te gaan lezen.

Lees ook:

Een concreet handvat om uit de groef van je eigen ellende te komen

Pema Chödrön is een beroemde Amerikaanse boeddhistische non. Ze geeft leiding aan een klooster in de Verenigde Staten en is al jaren actief om het Tibetaans-boeddhistische gedachtengoed te verspreiden in de westerse wereld. Ze schrijft boeken, geeft lezingen en meditatiecursussen.