Laat vrouwen en mannen machtsmisbruik van de baas niet gedachteloos ondergaan

Recept voor een giftige cocktail: neem een jonge ambitieuze vrouw en een oude machtige man. Stop ze in een shaker. Voeg flink wat alcohol, ijs, citroen en spuitwater toe. Schud en schenk de cocktail door een zeef in een longdrinkglas. De vrouw zal versuft blijven liggen, haar ambitie gesmoord in het gif. De man staat verkwikt op. Straks zal er een nieuwe ambitieuze vrouw voor hem klaarstaan.

Jonge vrouwen die met grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer te maken hebben, vooral van hun baas, zwijgen daar gewoonlijk over. Ze vrezen voor hun baan. Of zoeken de schuld bij zichzelf. Ze hadden er toch van genoten dat de baas hun talenten waardeerde?

Afgelopen vrijdag doorbrak journalist en schrijver Ronit Palache, oud-medewerker van uitgeverij Prometheus, in een essay in de Volkskrant het stilzwijgen over het grensoverschrijdende gedrag van haar voormalige baas. Aanvankelijk was ze een van zijn lievelingen. Ze voelde zich bijzonder, omdat hij haar op etentjes fêteerde en naar haar persoonlijke verhalen luisterde. Als hoofd publiciteit stelde ze zich uiterst loyaal naar hem op. Ook als hij zijn woede botvierde op haar team.

Mikpunt van vernederingen

Pas toen zij zelf mikpunt van zijn vernederingen werd, brokkelde die loyaliteit af. Toch duurde het negen jaar voordat ze ontslag nam en nog eens drie jaar voordat ze de angstcultuur binnen het bedrijf publiekelijk durfde aan te kaarten.

Hoe kan het, vraagt Palache zich af, dat jonge vrouwen zoals zij gedreven door ambitie het grensoverschrijdende gedrag van hun baas vergoelijken en uiteindelijk overnemen? Tegelijk laat ze zien wat er nodig is om het onnadenkende meebewegen te doen omslaan in een doordacht besluit om ontslag te nemen. Dat mondt uit in een pleidooi om als werknemers dit gedrag niet als normaal te accepteren.

Met die denkbeweging stelt ze zich in een traditie die teruggaat op Hannah Arendt: omdat we kunnen denken, zijn we in staat om goed en kwaad te onderscheiden en kunnen we besluiten om ons te onthouden van het kwaad, in dit geval van grensoverschrijdend gedrag. Gedachteloosheid staat dat denken in de weg.

Dat betekent zeker niet, zoals René ten Bos laatst in deze krant beweerde, dat voor Arendt alle denken goed is. Integendeel. Wanneer het denken gebaseerd is op één ideologie of een enkel idee kan daar het grootste kwaad uit voortkomen, legt Arendt uit in haar studie naar het totalitarisme.

Onnadenkend meebewegen

Gedachteloosheid houdt bij haar in dat we onnadenkend meebewegen met een enkel idee (‘Jij wordt een groot uitgever’) en niet stilstaan bij de gevolgen voor anderen. Wat in de gedachteloosheid ontbreekt, is dat we ons een voorstelling kunnen maken van wat ons gedrag betekent voor degenen die eraan onderhevig zijn.

Daarover denken helpt om te begrijpen wat grensoverschrijdend gedrag mogelijk maakt (macht, aldus Palache), onder welke condities dat gebeurt en wat we aan die condities kunnen veranderen om te voorkomen dat er machtsmisbruik optreedt.

Denk nu niet dat iedere man met macht of iedere echt goede uitgever grensoverschrijdend gedrag vertoont. Ook de combinatie van jonge ambitieuze vrouw en machtige man hoeft niet giftig te zijn. Maar dat vereist wel dat vrouwen, en mannen, machtsmisbruik van de baas niet gedachteloos ondergaan.

Accepteer het niet als normaal, spreek je erover uit, vooral als het een ander betreft. Liefst in de situatie zelf, en niet pas jaren later.