Overal in Nederland groeien evangelische gemeenten, ten koste van traditionele kerken. Trouw belicht deze trend in een tweeluik. Vandaag: een bezoek aan de kleiner wordende, behoudende Westerkerk in Veenendaal en het bloeiende evangelische Mozaiek0318.
Honderd mensen hebben ze moeten weigeren. Voor de samenkomst van 11.00 uur zat de zaal met 1400 stoelen propvol, meer mensen konden er echt niet bij. Vriendelijk verzoek aan de mensen die wel een stoel hadden weten te bemachtigen: kijk of je voortaan bij de dienst om 9.00 uur kan komen, of om 13.00 uur. Daar is voldoende plek, zo blijkt ook deze herfstige zondag bij de middagdienst in het vergader- en congrescentrum met parkeergarage op het industrieterrein in Veenendaal, waar Mozaiek op zondag zit.
Is het christendom in Nederland op zijn retour? Niet bij Mozaiek0318 in Veenendaal. Zeven jaar geleden plantte muzikant en voorganger Kees Kraayenoord deze evangelische gemeente. Veertig mensen had hij, nu zijn het er vierduizend, een tweede vestiging is inmiddels geopend, in Nijkerk, er zijn plannen voor 055, Apeldoorn. Ook in Nijkerk trekt Mozaiek na korte tijd al een groot publiek, net zoals evangelische kerken dat doen in kleine én grote steden elders in het land. Anders dan met de traditionele kerken, gaat het de evangelische beweging goed.
Kerken in Nijkerk en omgeving waren aanvankelijk niet blij met de komst van de evangelische succesformule uit Veenendaal, een plaats op de biblebelt met 65.000 inwoners. Hier hebben kerken tientallen, honderden leden zien overstappen, vaak waren het jonge of actieve mensen die hun vertrouwde kerk verruilden voor een eigentijdse variant.
De Westerkerk is zo’n voorbeeld van een kerk die leden ziet vertrekken. Het is een van de zeven wijkgemeenten van de hervormde gemeente die zich verwant weet aan de Gereformeerde Bond, de rechtervleugel binnen de PKN. Binnen dat palet zit de Westerkerk aan de lichte kant. Op dezelfde zondag dat Mozaiek mensen moet teleurstellen, zijn ook in deze kerk bijna alle 750 plaatsen bezet. Dat komt – iedereen is er eerlijk over – doordat er negen kinderen en een volwassene worden gedoopt. Die nemen familie en vrienden mee, dat scheelt al gauw zo’n honderd mensen.
Het ademt in alles kerk, inclusief de koffieruimte
De kerk staat tegenover het winkelcentrum in een Veenendaalse nieuwbouwwijk uit de jaren tachtig. De meeste kerkgangers komen te voet of met de fiets, mensen die met de auto komen parkeren bij de AH, die is pas in de middag open. De kerk is gebouwd in 1985, het interieur is licht van kleur, er liggen beige stenen tegels op de vloer, banken, orgel en preekstoel zijn uitgevoerd in een blank soort hout. Het meeste daglicht komt uit een koepel in het dak. Aan de muren zijn beamers bevestigd, naast de hoge preekstoel hangt een houten kruis. Niemand kan zich vergissen; dit is een tamelijk nieuwe, protestantse kerk; het ademt in alles kerk, inclusief de koffieruimte ernaast.
Dat is bij Mozaiek, 3,7 kilometer verderop, heel anders. In de grote zaal hangt ook een houten kruis en er zijn beamers, maar daar houden de overeenkomsten voor het oog ongeveer op. De Basiliek, zoals het pand op het industrieterrein heet, is in 2015 gebouwd door een christelijke ondernemer die lid is van Mozaiek. Door de week is het een vergader- en congrescentrum. De theaterzaal is berekend op 1400 mensen en op de komst van grote artiesten.
Behalve op zondag, dan doet het gebouw met twee crèches en een hal met bar, zijn naam het meest eer aan: de Basiliek is ’s zondags een christelijke, evangelische kerk. Dan staat er op het enorme, hoge podium een christelijke band, dan zijn de rood beklede stoelen bezet met jonge mensen, met stellen die elkaar innig vasthouden, met opgroeiende kinderen die op hun schermpje zitten terwijl hun ouders, staand, opgaan in de muziek. Daglicht is er niet, de wanden zijn zwart, het podium wordt belicht in afwisselende kleuren, door drie mensen die ook zorgdragen voor het al even professionele geluid.
‘‘Ik geloof dat God voor Feyenoord is’
Terwijl de band voor achtergrondtonen zorgt, komt Kees Kraayenoord het podium op. Met zijn microfoon in de hand, loopt hij over het podium en begroet de zaal: ‘Hé, hoe is-ie? Wat gaaf dat je er bent!’ Hij vraagt de Mozaiekers elkaar een hand te geven, of een knuffel. Hij heeft het over Ajax-Feyenoord, als Feyenoordfan is hij er niet gerust op dat zijn club gaat winnen. “Maar ik geloof dat God voor Feyenoord is, hij is voor de zwakken!” Gelach – later op de middag delven de Rotterdammers ruim het onderspit, maar dat ter zijde. Hij kondigt de collecte aan, “dit is meer dan een traditie, dit is een wezenlijk onderdeel van ons geloof. God heeft de blijmoedige gever lief.”
Kraayenoord is net zo informeel gekleed als zijn kerkgangers. Zijn donkergrijze overhemd hangt losjes over zijn donkere spijkerbroek, zijn rechterarm zit onder de tatoeages. In de Westerkerk draagt een enkele vrouw een hoedje – dat moeten gasten zijn, vrouwen komen hier blootshoofds, in rok of lange broek. De predikant, Wijgert Teeuwissen, leidt de dienst in een zwarte toga. In deze doopdienst beklimt hij alleen voor de preek de kansel. Tijdens de samenkomst staat hij meestentijds op dezelfde hoogte als zijn gemeente, de doopouders zitten om hem heen. ‘Ik hoop dat u zich hier thuis zult voelen’, zegt dominee Teeuwissen aan het begin van de dienst tegen nieuwkomers, bij het moment stilte adviseert hij mensen die daar geen raad mee weten te proberen ‘alle gedachten aan buiten binnen te houden en je te richten op God.’
Bij Mozaiek gebeurt alles vanaf het hoge podium. Kraayenoord introduceert er de gastspreker, Jan Pool. Deze voorganger in de evangelische gemeente Shelter in Haarlem was ooit ‘in de ban van drank en vele relaties’, zo vertelde hij in een recent gesprek met Andries Knevel. Hij werd bekeerd en heeft zich na een burn-out nog intenser overgegeven aan God. “Dit was mijn Gilgal”, zegt hij ter afsluiting van zijn preek van een half uur. Daarin legt hij nauwgezet het verhaal uit over Gilgal, de plek waar God volgens de Bijbel de rivier de Jordaan drooglegde om het uit Egypte gevluchte volk Israël door te laten naar het beloofde land. Pool leert daaruit dat zelfvertrouwen verkeerd is. “Dat woord kom ik in de Bijbel niet tegen. God wil niet dat we op onszelf vertrouwen, dat is een hele wankele basis. We moeten op Hem vertrouwen, dat is een stevige basis”, zegt de grijze Pool.
Ook in de preek van de eveneens grijzende dominee Teeuwissen staat de persoonlijke relatie met God centraal. ‘Begraven … en opgestaan’ is zijn thema. De predikant zegt zelf dat dat misschien een vreemd onderwerp is voor een dienst waarin babytjes in witte doopjurken of een zondags pakje ‘deel worden van het godsgezin’, zoals hij het uitdrukt. De ouders beloven dat ze hun kind gelovig zullen opvoeden, ook het stel dat nog ongetrouwd is maar, in de woorden van de dominee, ‘langzaam toegroeit naar het huwelijk’. Terwijl op de beamer kernteksten en landkaarten voorbij komen, zegt hij dat de doop betekent dat mensen met Christus zijn gestorven, begraven én opgestaan. “U bent ook opgewekt. Niet op ons initiatief, maar we geloven in Hem. Als Hij Jezus uit de dood kon opwekken, dan kan en doet Hij dat ook met ons. Reken daar maar op.” In een kwartier zegt Teeuwissen daarmee hetzelfde als zijn evangelische collega in een half uur: vertrouw op God, daar gaat het om in het leven.
De sfeer is er als vanzelf losser
Veel meer dan in de boodschap, zit het verschil in de muziek. In de Basiliek gaat alle aandacht als vanzelf naar het Podium. Een band met twee zangeressen en zes muzikanten zingt daar dertig, veertig minuten aan een stuk aanbiddingsliederen met eenvoudige teksten waarin God wordt geprezen. Dat zijn geen vrolijke meezingers, de muziek klinkt eerder Zen-achtig, een idee dat wordt versterkt doordat de zangeres vraagt de hand naar het hart te brengen en de levensadem te voelen. De gemeente zingt mee, maar komt niet boven de muziek uit; die redt het ook wel zonder samenzang.
In de Westerkerk is ook een muziekgroep, maar de gitarist, violist en zangeressen hebben een andere rol: ze zingen zelf een enkel lied alleen, maar ze ondersteunen vooral het zingen van de kerkgangers. Tekst en gebed wordt hier afgewisseld met psalmen en gezangen uit allerhande bundels, die met elkaar gemeen hebben dat de tekst net zo eenvoudig is als bij de evangelischen, maar de melodie een stuk vrolijker. Maar in een kerkzaal, met mensen die in de banken blijven zitten, resoneert dat stukken minder dan bij mensen die bij het zingen staan, in een theaterzaal die gemaakt is voor effect. De sfeer is er als vanzelf losser, minder stijf.
Beide diensten duren anderhalf uur. Na afloop is er koffie én gelegenheid tot bidden en persoonlijk contact met het gebedsteam uit de gemeente. In de Westerkerk wijst de dominee de kerkgangers daar op, maar het bidden is er achter in de kerkzaal en niet zo zichtbaar. Bij de evangelische gemeente ziet juist iedereen wie er behoefte heeft aan een aparte zegen. Kraayenoord roept zijn mensen op zich over eventuele schaamte heen te zetten en naar voren te lopen, naar leden van het zogeheten ministry-team. Zij staan aan weerszijden van het podium. Lang nadat de dienst is afgelopen, zitten er nog mensen te wachten voor een gesprekje en een zegen, met handoplegging.
Lees ook:
Een doorbraak voor de evangelische DoorBrekers: ze breiden uit naar Amsterdam
De evangelische DoorBrekers wagen de sprong van de provincie naar Amsterdam. In deze groeiende kerk geloven ze dat God invloed heeft op alle aspecten van het menselijk bestaan. Ook op een ontstoken hand, zo horen de veelal jonge gelovigen op zondag in Goes.
Ook een kleine kerk heeft een roeping
De krimp van de kerken zet door. Hoe erg is dat eigenlijk, vraagt het theologisch elftal zich af. ‘Ik maak me meer zorgen over de vitaliteit van de kerk.’
