Welk verhaal geeft uw leven zin? In deze reeks vertellen Trouw-lezers hun zingevingsverhalen. Vandaag universitair docent Joost Boswinkel (2000): ‘Filosofie is de discipline die mij de lol in het onderwijs, in leren heeft teruggebracht. Veel zinvoller kan filosofie niet zijn.’
“Van jongs af aan ben ik bestempeld als een kind met een slechte werkhouding. Ik vond het lastig mijzelf te motiveren. Dat was zo op de basisschool, dat bleef zo op de middelbare school. Een observant in de klas stelde ooit vast: ik zie een nieuwsgierige leerling die veel vragen stelt, en een docent die daar ietwat onhandig mee omgaat.
Uiteindelijk ging ik wel naar het gymnasium, maar elk jaar dreigde ik te blijven zitten. Intussen leerde ik mijzelf vloeiend Engels spreken, leerde ik programmeren, en schreef en tekende ik vele notitieboeken vol.
In de vijfde klas van het gymnasium veranderde mijn houding. Ik kreeg een filosofiedocent, Jos Elzenga, die het vuur voor filosofie heeft aangestoken. En hoe. Elzinga was jong en ontzettend gedreven. Hij liet ons de Tractatus Logico-Philosophicus van de Engels-Oostenrijkse filosoof Ludwig Wittgenstein lezen, dat in 1922 in het Duits en het Engels verscheen. Wij, vijfdeklassers, lazen het in het Engels. Ik vond het magisch, fantastisch.
Een gaaf gevoel
We waren een mengklas van gymnasium, technasium en atheneum. Tijdens de les zaten we in een dubbele, u-vormige tafelschikking. De hyperenthousiaste scholieren, onder wie ikzelf, behoorden tot de binnenste groep. In de buitenste groep scholieren was het enthousiasme wat minder, sommige van hen dachten dat filosofie als eindexamenvak gemakkelijk zou zijn. Zij zeiden weinig, af en toe staken ze hun hand op: ‘Moeten we dit weten voor het examen?’
De magie vond plaats in die binnenste groep. Vaak begon Elzenga zijn les met een uitleg, een korte lezing, waarna we de tijd kregen om zelf met de tekst aan de slag te gaan. We lazen echt de originele teksten, niet een tekst over Wittgenstein maar het werk zelf. Het is een gaaf gevoel te weten dat je the real stuff aan het doen bent.
Toen ik die eerste keer een fragment van de Tractatus las, snapte ik misschien in de verte wat de betekenis ervan was, maar zo’n tachtig procent ervan bleef volkomen duister. Daarna gingen we samen door de tekst heen, in een gesprek probeerden we uit te vogelen wat Wittgenstein bedoelt met deze zin, met dat argument. Dat was een prachtig proces, in de context van het gesprek met mijn klasgenoten begon de tekst op te lichten.
Verliefd
Voor het grote eindwerkstuk van de middelbare school boog ik me, met drie andere tieners, over de Russische revolutie. Onze hoofdvraag luidde: was de Russische revolutie een marxistische revolutie? Aan mij de taak om in de theorie van Marx te duiken, de anderen richtten zich op het historische deel van de revolutie. Zo worstelde ik mij in de zesde van de middelbare school door het Communistisch Manifest van Karl Marx.
Tijdens het schrijven van dat werkstuk is mijn liefde voor analytische filosofie ontstaan: complexe teksten terugbrengen tot een uiterst beknopte, logisch kloppende vorm. Wij stelden uiteindelijk drie categorieën vast waaraan revoluties moeten voldoen willen ze marxistisch genoemd kunnen worden. De begeleiders waren er enthousiast over, en ik was op slag verliefd op de politieke filosofie.
Het vuur ontsteken
Rijtjes stampen, feitjes overnemen en in je schrift schrijven, woordenlijsten leren – ik zag er de zin niet van in, en het ging mij ook niet goed af. Elk jaar waren er leraren die vonden dat ik beter naar de havo kon, maar er waren ook elk jaar leraren die zeiden: hij kan het wel, maar hij kan het anders. Nadat Jos Elzenga in de vijfde het vuur bij mij had weten te ontsteken, verbeterden mijn cijfers dramatisch.
Ik ben gaan studeren aan University College Maastricht. Je kunt in Maastricht zelf je vakken kiezen, en je werkt in kleine groepen van maximaal twintig personen. In die groepen voer je gesprekken over de stof. We kregen er ook weinig tentamens, wij schreven voornamelijk werkstukken. Die werkwijze sluit beter aan bij hoe mijn hoofd werkt. Bij het schrijven van werkstukken kun je de stof echt leren kennen, zelf op onderzoek uitgaan, werk je niet onder tijdsdruk, en hoef je ook geen kennis uit je hoofd te reproduceren. Wat ik op de middelbare school bij Elzenga deed, mocht ik nu bij elk vak doen. Dat was heel feestelijk.
Tijdens mijn studie volgde ik zo’n beetje elk filosofievak dat er werd gegeven. Maar ik koester een speciale liefde voor politieke filosofie, een kernvak, dat iedereen moet volgen. Ik deed het in mijn eerste jaar, zelfs direct in het eerste semester. Geweldig vond ik het. Dit is de toepassing van de filosofie, van het logisch denken in de politiek. Hiermee wil ik doorgaan, dacht ik.
Zinvolle filosofie
Gelukkig kon dat, want ik trof er een andere stimulerende docent, hoogleraar Teun Dekker. Met hem bogen we ons over schijnbaar voor de hand liggende vragen. Bijvoorbeeld: hoe verdelen we de lasten en producten van een samenleving? Wat is een goede verdeling, wat een slechte?
Dit lijkt een eenvoudige vraag: als we duizend euro moeten verdelen over twee mensen zegt ons instinct dat ze allebei vijfhonderd euro krijgen. Verandert dat instinct als een van de twee al heel rijk is? Passen we ons antwoord aan wanneer een van de twee dure medicijnen moet gebruiken? Of vinden we dat iedereen moet krijgen wat hij verdient? Echt in dat soort vragen duiken, en dan tot een diep antwoord komen, dát is voor mij betekenisvol.
Van de zomer ben ik afgestudeerd, nu doceer ik aan de universiteit als Junior Teaching Fellow. Ik geef academische vaardigheden en argumentatie. Filosofie is de discipline die mij de lol in het onderwijs, in leren heeft teruggebracht. Veel zinvoller kan filosofie niet zijn. Filosofie heeft mij in een academicus veranderd, dat had ik als kind nooit kunnen bedenken.”
Heeft u ook een zingevingsverhaal te vertellen? Mail naar zingeving@trouw.nl.
In de verhalenreeks Zin in het alledaagse vertellen Trouw-lezers hoe ze zin geven aan hun bestaan. Eerdere afleveringen uit de reeks zijn hier terug te lezen.
