Identiteitsdenken maakt de verschillen alleen maar groter

‘Ik sta voor U.’ Van het beroemde reisgebed van Gerard Reve zijn het deze vier eenvoudige woorden die mij toch altijd het meest treffen. Woorden die precies uitdrukking geven aan datgene wat ik zo mis in de hardnekkige en dwingende identiteitspolitiek die al geruime tijd in het Westen rondwaart en die inmiddels ook in Nederland voet aan de grond heeft gekregen. Waarom blijft het zo stil rond deze zorgelijke ontwikkeling?

De Amerikaanse filosoof en socioloog Francis Fuku­yama stelt in zijn boek Identity (2018) dat er in de laatste decennia een beweging is ontstaan rond (sub)groepen die pretenderen alleen nog door leden van diezelfde groepen begrepen te worden. Is dat een probleem? Ja, zeker, en met verstrekkende gevolgen. Het streven om mensen op te delen in identitaire groepen, waarbij iedere culturele uiting te herleiden is tot een klassenstrijd, laat vrijwel geen ruimte voor het individu. Wat overblijft is een tribaal identiteitsdenken waarin je als enkeling geen onafhankelijk bestaan hebt maar bestaat bij gratie van de specifieke groep waartoe je behoort.

Correct taalgebruik zou homogeen, wit en elitair zijn

Voorbeelden hiervan zien we vrijwel dagelijks in de media. Zo gaf schrijver Marieke Lucas Rijneveld onlangs – na felle kritiek – de opdracht terug om het inauguratiegedicht van de jonge, Afro-Amerikaanse dichter Amanda Gorman te vertalen. De reden: een zwarte jonge vrouw hoort vertaald te worden door een zwarte jonge vrouw. Vorige week werd bekend dat studenten aan de Britse Hull University niet langer gecorrigeerd mogen worden bij het maken van spel- of grammaticale fouten. Dit is onderdeel van het nieuwe diversiteitsbeleid, met als doel het curriculum te ‘dekoloniseren’. Correct taalgebruik kan volgens de universiteit worden gezien als ‘homogeen, Noord-Europees, wit, mannelijk en elitair’, en dat druist in tegen de diversiteit en inclusiviteit die wordt beoogt.

Maar is het dan niet goed om maatschappelijke ongelijkheid op te sporen en aan de kaak te stellen? Hier zit precies het probleem. Waar in het identiteits- of ‘woke’-denken aan voorbij wordt gegaan is dat het opdelen van mensen in hokjes en groepen juist onderscheid en polariteit in de hand werkt. Om nog even bij dat laatste voorbeeld te blijven: het niet meer corrigeren van taalfouten die studenten maken omdat correct taalgebruik wit en elitair zou zijn, schept een verdeeldheid die er niet is als elk kind – ongeacht de sociale of culturele afkomst – goed leert lezen schrijven.

In feite is uitsluiting de regel

Een ander probleem is dat het heilig verklaren van groepen en identiteiten kritiek hierop onmogelijk – of op z’n minst uiterst verdacht – maakt. Die kritiek is binnen deze denkwijze het gevolg van ‘white privilege’ of onbewust racisme, waarmee elk weerwoord op voorhand al gediskwalificeerd wordt. Terwijl binnen dit wereldbeeld steeds weer het woord ‘inclusief’ klinkt, is uitsluiting in feite de regel.

Juist dat is wat mij in die woorden van Reve raakt, en breder: in het christendom. De radicaliteit ervan zit precies hierin dat elke vorm van groeps- en identiteitsdenken volkomen irrelevant is. Niet voor niets benadrukte de apostel Paulus dat voor God iedereen gelijk is, of je nu Griek of Jood was, slaaf of vrije, man of vrouw. Niet de groep maar het individu, de mens die ik ben, is waar het om gaat: ‘Ik sta voor U’. Het is deze menselijke vrijheid van het individu die een ethiek van oprechtheid en naastenliefde mogelijk maakt.

Welmoed Vlieger (1976) studeerde wijsbegeerte en wetenschap van godsdienst en levensbeschouwing aan de Universiteit van Amsterdam. Lees haar columns hier terug.

Lees ook:

‘Politieke correctheid maakt ons dom’

In zijn boek Policor in de polder verzamelde Sebastien Valkenberg tientallen binnenlandse en buitenlandse voorbeelden van politiek correct denken. ‘Dat Amerikaanse gedoe steekt de oceaan over.’