Hoogleraar richt zijn pijlen op Duitse filosoof Sloterdijk: ‘Hij is wegbereider van het nieuwe fascisme’

Hij heet wel de ‘hoofdfilosoof’. De Duitse cultuurfilosoof Peter Sloterdijk (1947) is een van de belangrijkste hedendaagse denkers. Hij heeft tientallen boeken geschreven, waaronder de bestseller Kritiek van de cynische rede en zijn Sferen-trilogie. Na de eeuwwisseling verscheen hij regelmatig op de televisie met zijn programma Das Philosophische Quartett, waarin hij met onder anderen filosoof Rüdiger Safranski maatschappelijke vraagstukken besprak.

Sloterdijk, vaak omschreven als ‘briljant’ en ‘spraakmakend’, is het ‘enfant terrible’ van de Duitse filosofie, die steeds weer de controverse opzoekt.

Nu heeft Sloterdijk er een nieuwe benaming bij gekregen: ‘wegbereider van het nieuwe fascisme’. Het is psycholoog Klaus Weber, hoogleraar aan de hogeschool van München, die hem zo noemt, en dinsdag verschijnt een boek waarin hij uiteenzet hoe hij daarbij komt.

Kritiek op Sloterdijk is niet nieuw. Maar waar hij eerder vooral bestempeld werd als tegendraads, krijgt hij nu venijniger weerwerk. Klaus Weber brengt hem in verband met rechts-extremistische kringen in Duitsland. In zijn boek Sloterdijk – Aristokratisches Mittelmaß & zynische Dekadenz betoogt hij dat Sloterdijks denken antidemocratisch is en de weg effent voor een nieuw Duits fascisme.

Wat is uw belangrijkste kritiek?

“Ten eerste vind ik Sloterdijks houding elitair en arrogant. Hij lijkt zichzelf een geweldig mens te vinden, terwijl hij anderen wegzet als gestoord of neurotisch. Mensen met beperkingen omschrijft hij als minderwaardig. Het is bijna niet te geloven, maar hij vindt dat mensen die van een uitkering leven eigenlijk geen stemrecht mogen hebben. Daar word ik onpasselijk van.

“Verder is Sloterdijk vrouwonvriendelijk. In zijn werk degradeert hij vrouwen tot seksobject, bijvoorbeeld in zijn roman Das Schelling-Projekt. In dat boek schrijven personages elkaar e-mails, waardoor de lezer vergeet dat Sloterdijk de tekst geschreven heeft. Maar het is uit zijn hoofd gekomen.

“Als man schrijft hij daarin over het vrouwelijk orgasme. Beeldend beschrijft hij verkrachtingen en suggereert dat vrouwen daar plezier aan beleven. Schreeuwt ze ‘nee!’, dan is dat alleen omdat de oude Europese cultuur beschaafdheid van haar verlangt.

“Mijn belangrijkste kritiek is die op zijn omgang met het fascisme. In zijn boek Woede en Tijd schrijft hij dat de samenleving strijdlustiger, mannelijker en trotser moet worden en dat de democratie een slappe vorm van moed is. Ook heeft hij in zijn werk de Holocaust gebagatelliseerd. Sloterdijk en Marc Jongen, die bij hem is gepromoveerd en nu voor de rechts-populistische AfD in de Bondsdag zit, noem ik salonfascisten.”

Sloterdijk heeft openlijk afstand genomen van Marc Jongen: er zijn ‘geen raakvlakken’ tussen hem en zijn leerling, die hij ‘een complete bedrieger’ noemde. Ook distantieert hij zich van de AfD. Is het dan wel eerlijk om hem hiermee in verband te brengen?

“In zijn ogen zijn AfD’ers te dom voor hem. Maar ideologisch maakt hij wel degelijk de weg vrij voor AfD-politici als Marc Jongen. Jongen schrijft in zijn dissertatie hoe Duitse mannen weer hun woede moeten kunnen uiten, moeten vechten tegen een tumor die groeit in de Duitse samenleving. Tumor is het sleutelbegrip van deze politieke theorie en daarmee bedoelt hij mensen als vluchtelingen en feministen. De inspiratie komt rechtstreeks van Sloterdijks boek Woede en Tijd, waarin hij schrijft dat de samenleving verlamd raakt doordat het uiten van woede niet acceptabel is.

“En het gaat me niet alleen om Marc Jongen. Ook Björn Höcke (oud-leider van de opgeheven rechts-extremistische vleugel van de partij, die door de inlichtingendienst in de gaten gehouden wordt, red.) citeert Sloterdijk uitvoerig in zijn boeken. Zo schrijft Höcke dat een ‘fatsoenlijke wreedheid’ nodig is om migranten uit het land te houden. Dat begrip komt rechtstreeks van Sloterdijk, die schrijft dat Europa zichzelf liever niet als wreed ziet en dat dit een probleem is tijdens de vluchtelingencrisis. Je ziet dus dat Höcke Sloterdijk leest.”

Maar kun je een filosoof wel verantwoordelijk houden voor hoe zijn gedachten worden gebruikt?

“Ik denk dat ook filosofen verantwoordelijkheid dragen. Zij bewegen zich in universiteiten, spreken op televisie en dragen zo bij aan het denken van een samenleving. Ik vind niet dat we Sloterdijk iets moeten verbieden. Maar het is toch gek dat juist in Duitsland, met zo’n geschiedenis, een Sloterdijk niet door de liberalen, door links, groenen of feministen aangevallen wordt?

“Hij heeft in het Elmaukasteel een lezing gehouden voor de Beierse intelligentsia over eugenetica (in 2000 verschenen als Regels voor het mensenpark, red.). Daarin zei hij dat genetisch zwakke mensen uitgeselecteerd moeten worden. De Joodse geschiedkundige Saul Friedlander is toen geschokt weggelopen, maar alle anderen bleven zitten en applaudisseerden. Toen ik daarover las, begon ik mij in de boeken van Sloterdijk te verdiepen en wat ik las liet mij niet meer los.”

Niet alleen Friedlander was boos. ‘Regels voor het mensenpark’ deed veel stof opwaaien. Sommigen beschuldigden Sloterdijk ervan een pleidooi te hebben gehouden voor een fascistoïde voortplantingsideologie. Zelf zei hij later dat de lezing ‘een lang uitgesponnen, melancholische grap’ was. Wat vindt u daarvan?

“Ik denk dat Sloterdijk zich richt op elitaire mensen die zichzelf heel wat vinden. Die horen zijn controversiële uitspraken, moeten dan een beetje lachen en denken bij zichzelf: hij zal het wel niet zo serieus menen. Dat is Sloterdijks behendigheid. Hij bedient zich van een retorische stijl waardoor veel van wat hij zegt in eerste instantie onbegrijpelijk is. Hij combineert zaken zo dat zijn lezers denken: wat origineel!

“Maar als je zijn teksten drie keer leest en eronder kijkt, dan besef je pas dat het een compleet ondoordachte, primitieve zienswijze is. Zo gaat het in een roman van Sloterdijk genaamd Het Schelling-project over Braziliaanse en Afrikaanse vrouwen, die een grote, ronde kont zouden hebben omdat ze zo graag van achter genomen willen worden. Als ik dat lees, dan word ik niet goed. Hoe moet dat voelen als je dat als vrouw van kleur leest? Je zou toch verwachten dat lezers van over de hele wereld zich bij de uitgever gingen beklagen over die Grote Duitse Filosoof die een seksistische klootzak is?”

Maar waarom doen ze dat dan niet?

“Sloterdijk beroept zich altijd op zijn filosofische status en blijft daardoor buiten schot. Het helpt hem daarbij dat zijn boeken niet bedoeld zijn voor de massa. Degenen die het mikpunt zijn weten er niets van. Maar ondertussen draagt hij wel bij aan een racistische, seksistische en fascistische sfeer waar zij in leven.

“Hij schrijft voor de intelligentsia, het kleine groepje mensen dat gewend is om zulke boeken te lezen. Zo maakt hij de belezen elite geleidelijk aan fascistisch, een rol die Heidegger en Schopenhauer ook hadden. Hij heeft dus invloed op mensen als Marc Jongen, die wenst dat in Duitsland mannen het weer voor het zeggen krijgen in plaats van vrouwen.”

Heeft u zelf al eerder geprobeerd kritiek op Sloterdijk te leveren, of hem erop aangesproken?

“Ik heb meerdere keren lezersbrieven naar zijn uitgever Suhrkamp gestuurd. Ik heb zijn uitgever gevraagd waarom zij alles publiceren van een man die in mijn ogen de weg vrijmaakt naar een nieuw Duits fascisme. Ik heb nooit antwoord gekregen.

“Sloterdijk heeft ook nooit gereageerd op uitnodigingen van critici die met hem in gesprek willen gaan. Hij antwoordt niet eens, het maakt hem allemaal niet uit. Kritiek raakt hem niet. Hij vindt dat hij niet met mensen hoeft te praten die niet minstens zevenduizend pagina’s van hem hebben gelezen. Daaraan merk je weer die elitaire, arrogante houding van hem.

“Met mijn boek wil ik dan ook voornamelijk activisten uit de antiracistische, feministische en natuurbewegingen bereiken. Zij hebben Sloterdijk nog niet in het vizier, maar ik hoop dat dit snel verandert.”

Lees ook:

Religie is levensversiering, zegt Peter Sloterdijk in zijn nieuwe boek

In zijn nieuwste boek Theopoëzie buigt de grote Duitse denker Peter Sloterdijk zich over religie. Dat doet hij, stelt filosoof Ger Groot in zijn bespreking van het boek, op zowel inventieve als vermoeiende wijze.