Honderden kerken worden huis of kantoor; de herbestemming neemt een vlucht

Onderzoek door deze krant liet twee jaar geleden zien dat zo’n 1400 van de ongeveer zevenduizend Nederlandse kerkgebouwen zijn herbestemd: ze kregen een culturele of maatschappelijke functie, veranderden in woonhuizen of appartementencomplexen, of werden in gebruik genomen als bedrijfsruimte. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed meldde afgelopen najaar dat het aantal herbestemde kerkgebouwen was opgelopen naar meer dan 1500 en dat voor nog eens een kleine driehonderd religieuze gebouwen een herbestemming in voorbereiding is.

Omdat het vaak om bijzondere gebouwen gaat die lang niet altijd eenvoudig zijn aan te passen, verloopt herbestemming vaak moeizaam. Daar komt bij dat sluiting en verkoop van kerkgebouwen niet zelden met veel emotie is omgeven: mensen zijn er getrouwd, hebben er hun kinderen laten dopen, hebben er uitvaarten bijgewoond. Ook al bezoeken ze de kerk zelf zelden meer, bij dreigende verkoop van het gebouw komen ze vaak in verzet.

Meer lege kerken

Door ontkerkelijking en vergrijzing zullen in de komende jaren nog veel meer kerkgebouwen leeg komen te staan. Colliers International verwacht dat tot 2030 nog eens 1700 kerken hun functie verliezen. “Dat zal om met name rooms-katholieke kerken gaan”, zegt Eric Annaert van Colliers. “Daar gaat de teruggang het hardst.”

Maar dat geldt niet voor de verkoop en herbestemming van kerkgebouwen: een grote meerderheid van die gebouwen is protestants. Annaert: “In rooms-katholieke kringen ligt herbestemming van een kerk veel gevoeliger. In de katholieke traditie is het kerkgebouw een gewijd gebouw. Er zijn katholieken die liever zien dat hun kerk wordt gesloopt dan dat er een horecagelegenheid in komt.”

Minder collecte-inkomsten vanwege corona

Doordat de inkomsten van kerken door de coronacrisis teruglopen – vooral omdat de inkomsten uit collecten nu veel lager zijn – verwacht Colliers dat meer kerken sneller dan verwacht de deuren moeten sluiten. Volgens Colliers moeten kerken veel tijdiger nadenken over hun financiële toekomst: “Veel van de verkopen vonden de afgelopen jaren bijna willekeurig plaats”, aldus het Colliers-onderzoek. “Er worden meerdere kerken binnen de parochie of kerkgemeente te koop aangeboden, waarna de markt uitwijst waar de meeste interesse voor is. Dat is een verkoopmethode die voor de kerk niet altijd het beste resultaat oplevert.”

De verkoop van een kerkgebouw levert gemiddeld een half miljoen euro op, becijferde Colliers. Maar de onderlinge verschillen zijn groot. Een negentiende-eeuwse kerk in Haarlem die werd gebruikt door een baptistengemeente, is recent voor ruim 2,1 miljoen euro verkocht, terwijl een evangelisch-lutherse kerk in Stadskanaal slechts 35.000 euro opleverde.

Kerken zouden creatiever moeten zijn in het genereren van nieuwe inkomsten, zegt Colliers. Zoals bij de Pax Christikerk in Den Haag gebeurde: de grond naast de kerk werd verkocht voor de bouw van een appartementencomplex en van de opbrengsten kon de kerk worden gerenoveerd. Bij die renovatie werd in een deel van de kerk een sociaal centrum ingericht dat kan worden verhuurd.

Lees ook:

Kerkenonderzoek

Trouw deed uitgebreid onderzoek naar de herbestemming van Nederlands religieus erfgoed. Klik hier om de verhalen die daarover verschenen terug te lezen.