Hoe word ik Joods? Dat is nog een hele toer, ziet Frans Bromet

Stel, een koe staat gereed voor de slacht, zei de rabbijn tegen Anouk Dorfmann. Ze was bijna klaar om ‘uit te komen’ – joods te worden – en hoorde de casus aan. “Die koe heeft huiduitslag.”

Dorfmann begreep: zo’n koe is natuurlijk niet geschikt voor een koosjere slacht. “Jij bent die koe”, zei de rabbijn. Dorfmann werd afgewezen.

Het is een scène uit de documentaire Hoe word ik joods? van Frans Bromet (78). De anekdote verbaasde hem niet, zegt de filmmaker. ”Zo onnodig moeilijk maken orthodoxe rabbijnen het om uit te komen.”

Tientallen Nederlanders willen jaarlijks ‘uitkomen’. Ze volgen een inburgeringscursus joodse religie, cultuur en geschiedenis. Die kan jaren duren en biedt geen garantie op succes. Vooral de orthodoxe rabbijnen werken er met frisse tegenzin aan mee. “Wij raden het af”, zegt de Amsterdamse rabbijn Hans Groenewoudt in de documentaire.

Theatermaker Dorfmann speelde als kind al ‘met een melk- en vleesfornuisje in mijn Fisherpricekeukentje’, zoals het hoort in een koosjere huishouding. Maar ze is vaderjood en alleen met een Joodse moeder ben je echt Joods.

Meer je best doen

Is dat niet onrechtvaardig?, vraagt Bromet in de documentaire. “Het is niet anders”, antwoordt rabbijn Groenewoudt. “Ik kan de halacha, de joodse wet, niet veranderen. Als je toch bij het joodse volk wilt horen, moet je nét even meer je best doen.”

Dat is een understatement. En, aldus Bromet, zelf een vaderjood, seksediscriminatie. “Ze zijn niet met hun tijd meegegaan.“

In de documentaire volgt hij drie soorten ‘uitkomers’: orthodox, liberaal en progressief – thuis, in de sjoel, aan tafel op sjabbat en tijdens de cursusbijeenkomsten.

‘ Zelfs ík werd daar gelijk als volwaardig Jood beschouwd’

In de progressieve Delftse Open Joodse Gemeente deed Bromet een bijzondere ervaring op. “Hannah Nathans is de meeste extreme rabbijn”, vertelt Bromet op zijn kenmerkende ironische toon. “Zelfs ík werd daar gelijk als volwaardig Jood beschouwd, dat is me nog nooit overkomen. Als ik me als lid zou aanmelden, was het al rond. Ik hoefde geen examen te doen. Of dat prettig is? Hooguit curieus.”

In de documentaire vertelt een ex-gereformeerde hoe hij ontdekt dat zijn joodse identiteit sterker wordt. “Als er dingen op het nieuws komen rond antisemitisme, word ik veel gauwer boos.” Het is volgens Bromet geen toeval dat de meeste kandidaat-Joden protestants zijn. “Protestanten staan fanatiek achter Israël. Een van hen vertelt dat ze vroeger voor haar kerkblad stukken schreef over de joodse wortels van het geloof.”

De uitkomers in spe willen allemaal dolgraag bij de Joodse gemeenschap horen. Maar, blijkt uit de documentaire, voor de niet-orthodoxe kandidaten is dat nog lastig, want voor de orthodoxie telt hun bekering niet.

Rabbijn Corrie Zeidler, zelf ooit orthodox uitgekomen, is een van de hoofdpersonen in Bromets documentaire. Ze is docent voor kandidaat-uitkomers in de liberaal joodse gemeente. Dat de invloedrijke orthodoxie hen als ‘niet-Joden’ blijft zien, noemt Zeidler ‘pijnlijk’. Dat woord valt opvallend vaak in Hoe word ik Joods?

Gouden standaard

Zeidler is ervaringsdeskundige: ze werkte in Israël, ‘het enige land ter wereld’ dat haar als vrouwelijke rabbijn ‘gediscrimineerd’ heeft, zei ze in het Brabants Dagblad. En in Nederland ‘erkennen orthodoxe rabbijnen mij niet’. De orthodoxie is dus de gouden standaard, beaamt Bromet.

Onder bekeerlingen gaat het verhaal dat ze soms verzwijgen dat ze zijn uitgekomen. Bromet herkent dat. “Het moet een beetje geheim blijven.” Dat is vreemd, want uitkomen gebeurt niet in het geniep – zie de documentaire. Bromet: “De regel blijft dat alleen als je moeder Joods was, je Joods bent, anders ben je geen echte. En dat word je ook niet als je uitgekomen bent. Zo werkt dat wel, de angst dat je niet door iedereen voor vol wordt aangezien is reëel.”

Anouk Dorfmann was al uitgekomen vóór het filmen. Zijn de andere kandidaten in de tussentijd al ‘geslaagd’? “Ja, eentje. Ze is inmiddels in het mikwe (bad bij bekeringsritueel, red.) geweest. Ik had het graag gefilmd, maar dat mocht niet.”

In het werk van cineast Frans Bromet spelen Jood-zijn en Israël een prominente rol. Ook nu in Hoe word ik Joods? Krijgen we straks een autobiografische vervolgdocumentaire ‘Hoe ik Joods werd?’ Bromet: “Mijn vader zei: ik ben joods, jij niet, want je moeder was niet Joods. Ik dacht dat het daarmee klaar was. Maar ik heb met het jodendom te maken, het komt steeds terug in mijn films. Het fascineert me. Of dat Joods voelt? Ik voel van alles, maar hoe ‘Joods’ voelt, weet ik niet. Plannen om zelf Joods te worden heb ik niet. Wat win ik ermee?”

Hoe word ik Joods? van Frans Bromet is zondag 5 maart te zien bij de EO om 15.25 uur op NPO 2

Lees ook:

Je bekeren tot het jodendom kan een lang en zwaar proces zijn: ‘Ik wist het zeker, hier hoor ik thuis’

In het boek ‘Joods worden in Nederland’ beschrijven rabbijn Hannah Nathans en fotograaf Saskia Aukema hoe de bekering van Nederlanders tot het jodendom eruitziet.