Hoe red je een kerk van de sloop? Veel gemeenten staan te springen om hulp bij leegstand

Veel meer gemeenten dan verwacht gaan zich inzetten voor het behoud van hun religieus erfgoed. Bijna zeventig procent van de gemeenten heeft subsidie aangevraagd voor het opstellen van een zogenoemde kerkenvisie. Bij het opstellen van zo’n visie gaan gemeenten in gesprek met kerkeigenaren en erfgoedorganisaties. Daarmee moet er meer zicht komen op het religieus erfgoed in een gemeente.

Dat is nodig, want de verwachting is dat er in de komende jaren nog honderden kerkgebouwen hun religieuze functie zullen verliezen. Herbestemming van kerken is vaak lastig en verloopt niet zelden erg moeizaam: het duurt lang om een koper te vinden, bestemmingsplannen moeten worden gewijzigd. En er komen vaak veel emoties bij kijken: kerken zijn vaak bezichtsbepalende gebouwen in dorpen, buurten of wijken, en ze hebben voor veel mensen op belangrijke momenten in hun leven – doop, huwelijk, overlijden – een belangrijke rol gespeeld. Ook de niet-kerkelijke buurtbewoners blijken vaak erg gehecht aan het kerkgebouw.

De kerkenvisies moeten helpen voorkomen dat kerken die hun religieuze functie verliezen, jarenlang leegstaan en verkrotten of zelfs gesloopt moeten worden. In veel gemeenten waar zich dat heeft voorgedaan, werd duidelijk dat een leegstaande en verpauperende kerk de leefbaarheid in een buurt of wijk bepaald geen goed doet. Op plaatsen waar het gelukt is om leegstaande kerken een nieuwe bestemming te geven, kregen de buurten of wijken waar die gebouwen stonden vaak ook een nieuwe impuls.

Zeggenschap hebben gemeenten niet

Twee jaar terug stelde minister Van Engelshoven enkele miljoenen euro’s beschikbaar voor het opstellen van de kerkenvisies. De kerkenvisie is onderdeel van de Nationale Kerkenaanpak die Van Engelshoven in 2018 lanceerde en die bedoeld is om het religieus erfgoed te beschermen. De verwachting was dat zo’n veertig procent van de ongeveer 350 gemeenten een kerkenvisie zouden gaan opstellen. Maar er hebben zich 240 gemeenten gemeld, bijna zeventig procent.

Of de kerkenvisies echt gaan helpen, moet nog blijken. Een pilot waaraan zes gemeenten meededen, liet zien dat de gesprekken tussen gemeenten, kerkbesturen en andere betrokkenen vaak moeizaam verliepen. En bovendien: gemeenten zijn in de meeste gevallen niet de eigenaar van de kerkgebouwen. Dus echte zeggenschap hebben ze niet.

In 2018 deed deze krant onderzoek naar de herbestemming van kerken in Nederland. Daaruit bleek dat op dat moment een op de vijf Nederlandse kerkgebouwen niet meer in gebruik is als kerk. Ze kregen een herbestemming: ze hebben een culturele of maatschappelijke functie, zijn veranderd in een woonhuis of appartementencopmlex, of zijn in gebruik als bedrijfsruimte. Recentere cijfers van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed laten zien dat die herbestemming in een rap tempo doorgaat: inmiddels heeft een op de vier kerken geen religieuze functie meer. En de verwachting is dat in de komende jaren voor nog eens honderden kerken een nieuwe bestemming moet worden gezocht. Vastgoedadviseur Colliers International denkt zelfs dat tussen nu en 2030 nog eens zo’n 1700 kerken hun functie verliezen.

Lees ook:

Kunnen de gemeenten het religieus erfgoed redden?

In de komende jaren zullen honderden kerken de deuren moeten sluiten. Wat gaat er met al dat religieus erfgoed gebeuren? Het kabinet wil dat Nederlandse gemeenten er plannen voor gaan maken. Daar staan de gemeenten voor in de rij. Maar is daarmee de toekomst van al die kerkgebouwen gewaarborgd?