Hoe nieuwe technologie eenzame mensen troost

Een film waarin een oprecht warme band ontstaat tussen een robot en een eenzame vrouw: dat kan misschien alleen in Japan. De film ‘Sayonara’ (2015) draait om Tanya, overlevende van een kernramp. De Japanse overheid, die haar zou moeten evacueren, laat niets horen. Tanya’s enige troost in de desolate eenzaamheid is robot Leona. Die leest haar poëzie voor en voert met haar gesprekken over sterfelijkheid. “De film draait om hun relatie, hun kwetsbaarheid en angst voor de dood”, analyseert Jos de Mul in het blad Volzin. Als techniek-filosoof fascineert de Japanse liefde voor robots hem. Dat ligt in het Westen wel anders, te oordelen naar onze science-fictionfilms. Daarin dreigen robots de mens juist te vervangen of te vernietigen: denk aan ‘Blade Runner’ of ‘Ex Machina’.

Dat we in het Westen zo bang zijn voor robots, komt volgens De Mul door het christendom. Want daar rust een taboe op ‘voor God spelen’. “Als wij iets scheppen dat intelligent is en op een mens lijkt, dan rekenen we ons eigenschappen toe die eigenlijk aan God zijn voorbehouden.” En dat taboe op voor-God-spelen zit diep, constateert de filosoof. We gaan allemaal uit van één schepper die scherp onderscheid maakt tussen dingen en schepsels.

Ding-vriendelijke godsdiensten

Zo’n ‘scheidende en scheppende’ God vind je in oosterse godsdiensten veel minder, legt De Mul uit. In het Japanse shintoïsme hebben mensen, maar ook dieren, planten en zelfs stenen een ‘kami’, wat je zou kunnen vertalen met ‘ziel’. De Mul vermoedt dat de ding-vriendelijke oosterse godsdiensten daarom beter bestand zullen zijn tegen de nieuwe tijd. Er bestaat al een Japanse tempel met een robotpriester. Boeddhistische begrafenisrituelen voor robothonden zijn in Japan geen zeldzaamheid.

Dat nieuwe technologie troost kan bieden, blijkt ook uit het ijzingwekkende verhaal van Frederick Brennan, bouwer en voormalig beheerder van de internetforum 8chan. Dit forum inspireerde zowel de man die op 27 april het vuur opende op bezoekers van een synagoge in San Diego als de Nieuw-Zeelander die 51 moskeegangers in Christchurch afmaakte. Toch gaat het scheppingsverhaal van 8chan in wezen “over de behoefte aan saamhorigheid, een antidotum tegen eenzaamheid”, stelt Nicky Woolf van het platform Tortoise. Haar artikel over Brennan is nu te lezen in De Nieuwe Koers.

Destructieve bedoelingen

Brennan heeft in het leven weinig geluk gehad. Door een genetische afwijking bleef hij onvolgroeid en zit hij in een rolstoel. Tot zijn vijfde woonde Frederick in een woonwagenkamp, daarna scheidden zijn ouders en verhuisde hij met zijn vader en broer naar New York. De verveling verdreef hij door computergames te spelen – en tips daarover uit te wisselen op een videogameforum. Totdat het Engelse 4chan, een forum voor anonieme, anti-sociale expressie, Fredericks eigen videogameforum ‘binnenviel’. Door die aanval ontdekte Brennan dat je internet ook met destructieve bedoelingen kunt gebruiken en dat dit een prettig gevoel van macht geeft. 4chan werd zijn nieuwe familie, het forum gaf hem het gevoel dat hij normaal was.

In 2013 slaagde Brennan erin een online-forum te bouwen dat nóg beter voldeed aan de vraag naar anonieme expressie van racistische en vrouwenhatende internetgebruikers: 8chan. Het succes van 8chan was overweldigend. Zelf schreef Brennan in die tijd een woedend stuk, waarin hij ervoor pleitte genetisch defecte mensen aan te moedigen geen kinderen te krijgen. “Ik wilde echt dat er een nieuwe versie van nazi-Duitsland zou opstaan om mij en iedereen zoals ik te doden.”

Razernij bovendrijven

Nadat meerdere shooters zich lieten inspireren door 8chan, nam Brennan afstand van de site, die hij in 2016 verkocht. In volledige vrijheid van meningsuiting gelooft hij ook niet meer: “Mijn conclusie is dat de memes met de meeste razernij komen bovendrijven.” Voor zijn rol in het verspreiden van haat neemt Brennan intussen nog altijd beperkte verantwoordelijkheid. “Was ik het niet geweest, dan had een ander het bedacht.” Inmiddels woont Brennan op de Filipijnen, is hij getrouwd en heeft hij zich bekeerd tot een lokale baptistengemeenschap; de rooms-katholieke kerk vindt hij te corrupt. De site 8chan bestaat niet meer, de site 4chan nog wel, al is er tegenwoordig meer toezicht.

Lees ook:
The Matrix is actueler dan in 1999

Jos de Mul over de iconische sciencefictionfilm waarin een superieure kunstmatige intelligentie de mensheid gevangen houdt in een illusoire virtuele wereld.