Hoe homovriendelijk zijn de kerken in Europa? Deze ranglijst laat het zien

De positie van homoseksuelen en transgenders is in de rooms-katholieke kerk in Nederland slechter dan in veel andere Europese landen. De katholieke kerk in Duitsland staat in Europa het meest open voor LHBTI+’ers.

Dat is af te leiden uit de ranglijst van homovriendelijkheid van 46 katholieke, protestantse en oosters-orthodoxe kerken in 33 Europese landen. De Protestantse Theologische Universiteit (PthU) publiceert deze eerste regenboog-index voor kerken vrijdag, als onderdeel van een groot onderzoek naar de ‘inclusiviteit’ van kerken. Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het Europees Forum van christelijke LHBTI+-groepen. Gekeken is onder andere naar de rechten van homoseksuelen in de kerk en naar de rol van kerkgenootschappen in het publieke debat over rechten voor lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuelen, transgenders en interseksuele mensen.

De Nederlandse katholieke kerk staat op plaats 30, in de onderste helft van de lijst. Frankrijk, Italië en België staan hoger en ook in de katholieke kerk in Ierland, Roemenië en Hongarije is de positie van LHBTI+’ers beter.

Meer gesprek in de kerk

De Duitse katholieke kerk scoort bij de katholieken het best, met plaats 10. Volgens onderzoekers Heleen Zorgdrager en Rein Brouwer, beiden verbonden aan de PThU, komt dat doordat er in Duitsland naast de bisschoppenconferentie een adviesraad van leken bestaat. In die raad zitten ook vrouwen en LHBTI+’ers. “Daardoor komt er meer gesprek in de kerk, en dat zet dingen in beweging”, zegt Brouwer. Hij wijst bij voorbeeld op de scherpe kritiek van Duitse zijde toen het Vaticaan onlangs nog eens bevestigde dat het huwelijk is voorbehouden aan man en vrouw. In Nederland bleef het overwegend stil.

Het onderzoek is in landen buiten Nederland uitgevoerd door plaatselijke groepen van christelijke LHBTI+’ers. “Zij hebben zelf ervaring met in- en uitsluiting”, zegt Brouwer. Die persoonlijke betrokkenheid staat het wetenschappelijk onderzoek niet in de weg, zegt hij, al erkent hij dat er ‘een kwetsbare kant’ aan zit. “Maar dat nemen we op de koop toe, om de rijkdom van het materiaal op tafel te krijgen.” De rapporteurs hebben zelf de kerken aangedragen. Voorwaarde was dat ze de meest zichtbare kerkgenootschappen eruit zouden pikken.

Daarop is één opvallende uitzondering. De ranglijst wordt aangevoerd door de Metropolitan Community Church in Finland. Die kerk is opgezet door LHBTI+’ers. “Nee, dat die het hoogst eindigt verbaast ons niet”, zegt Zorgdrager over de kleine Finse gemeenschap. “Maar de onderzoekers wilden daarmee juist een voorbeeld geven van hoe het kan.”

Meteen na de kleine Finse kerk, komt de grote Zweedse Lutherse kerk, de protestantse staatskerk. De Protestantse Kerk in Nederland (PKN) bezet de vijfde plek. De twee Nederlandse onderzoekers vinden dat hoog, gelet op het feit dat op de orthodoxe en confessionele flank van de kerk homoseksuelen met een relatie doorgaans worden geweerd van de kansel en bestuurlijke functies. Anderzijds heeft de PKN – als een van de weinige kerken ter wereld – een liturgie voor transgenders die hun nieuwe naam en identiteit willen laten zegenen. “Dat is een belangrijke stap”, zegt Zorgdrager.

Tegelijkertijd wijst zij erop dat de Zweedse kerk meer instrumenten heeft om de inclusiviteit te bevorderen. Zo wordt om de vier jaar gerapporteerd hoe het staat met gelijke behandeling. “De PKN laat veel aan de plaatselijke kerken over. Maar je kunt stimuleren zonder op te leggen”, zegt Zorgdrager.

Ontwikkeling

Over het algemeen doen in Europa protestantse kerken het met hun homobeleid beter dan katholieke. Dat komt, denkt Brouwer, doordat er in protestantse kerken meer vrijheid is om een eigen lijn te kiezen. In de katholieke kerk is de leer dwingender.

In oosters-orthodoxe kerken is het klimaat voor LHBTI+’ers het minst aangenaam. De orthodoxe kerk in Finland staat het hoogst, op nummer 20, de Servisch-orthodoxe kerk staat op 26, de Russisch-orthodoxe op 44, twee hoger dan de hekkensluiter, de Poolse rooms-katholieke kerk. Zorgdrager en Brouwer zoeken de verklaring voor de verschillen in de relatie tussen staat en kerk. In Rusland is die bij voorbeeld heel duidelijk: de overheid is net zo hard voor homo’s als de kerk. In andere landen in het voormalige Oostblok is het pas sinds een jaar of dertig mogelijk om vrijer te spreken over homoseksualiteit, aldus Zorgdrager. Ze kondigt aan dat het onderzoek over een jaar of twee, drie herhaald wordt: “We hopen dat we dan kunnen laten zien dat er ontwikkeling is.”

Lees ook:

Homopriesters: Wij zegenen het homohuwelijk wél

Homostellen die hun huwelijk willen laten zegenen in de katholieke kerk, zijn welkom bij de kleine groep geestelijken die zijn aangesloten bij het Werkverband van katholieke homo-pastores. In een open brief aan de Nederlandse bisschoppen kondigen ze aan het verbod op het kerkelijke homohuwelijk te negeren.

PKN komt met handleiding om transgenders voor, tijdens of na hun transitie te zegenen

De Protestantse Kerk in Nederland komt met materiaal waarmee transgenders in een eredienst hun nieuwe naam en identiteit kunnen presenteren en zich laten zegenen.