Historicus Frits Boterman: Baudet positioneert zich als eenzame profeet
Welk denken zit er achter de speech die Thierry Baudet na zijn zege ten beste gaf? Wat te denken van zijn idee dat de westerse cultuur ten onder gaat? Van zijn profetische toon? En van het idee dat het Forum voor Democratie ‘het vlaggenschip’ is van een nieuwe renaissance?
We vragen het Frits Boterman, historicus en kenner van het gedachtengoed waar Thierry Baudet zich het meest door laat inspireren, dat van de Duitse cultuurfilosoof van Oswald Spengler. Diens bestseller uit de jaren twintig ‘De ondergang van het Avondland’ was een inspiratiebron voor conservatief-revolutionaire bewegingen, die een voedingsbodem gaven aan het fascisme, maar daar niet noodzakelijk mee samenvallen. “De speech van Baudet vertoont heel duidelijk verwijzingen naar Oswald Spengler”, zegt Boterman. “Onder meer in het idee dat de westerse cultuur in brokken uiteenvalt. Dat zegt Spengler in de jaren twintig ook: We hebben eeuwenlang een prachtige westerse cultuur gehad vol kunst en filosofie en die staat op instorten.”
Dat klinkt pessimistisch. Wat is daarvan dan de aantrekkingskracht?
“Wat heel erg aanspreekt is het idee dat samenleving te snel verandert en dat daarmee allerlei waarden op het spel staan. Dat wordt dan gekoppeld aan nationalisme. Dat zie je ook bij Oswald Spengler en bij de hele conservatief-revolutionare beweging waarvan hij deel uitmaakte. De veranderingen zouden ervoor zorgen dat we ons gevoel voor Heimat kwijtraken. Spengler spreekt ook wel van de ‘geciviliseerde samenleving’, een samenleving die te veel moraliseert. Denk aan de discussies over vlees eten of Zwarte Piet en transgenders. Dit conservatieve denken is dus enerzijds sterk gericht tegen het liberalisme en kapitalisme van de VVD, want die zorgen ervoor dat we ons Heimat-gevoel kwijtraken. Vandaar Baudets uithaal naar Mark Rutte. Maar het is ook sterk gericht tegen het ‘moralisme’ van links, dat zich richt tegen pulsvissers en boeren. Het spreekt dus een mengsel van gevoelens aan.”
Van anti-moderne gevoelens?
“Je ziet bij Thierry Baudet inderdaad een enorme kritiek op de moderniteit. Moderne architectuur, heeft hij me weleens gezegd, die zou hij het liefst afbreken.”
Zegt de speech eigenlijk iets over Baudets plannen?
“Die zijn bij alle strijdvaardige retoriek volstrekt onduidelijk. Dat is typisch voor conservatieve revolutionairen. Ze hebben wel wat programmapunten: tegen immigratie, tegen de EU. Maar hun doel is een geestelijke revolutie. Ze willen dat we anders gaan denken. Daarom zie je dat Baudet dingen overneemt van GroenLinks en de Partij voor de Dieren. Het idee dat de samenleving zuiverder moet worden, ontdaan van moderne uitwassen. Dat is ook anti-modern.”
Wat te denken van de retoriek?
“Baudet positioneert zich als eenzame profeet. Hij kijkt ook steeds omhoog alsof hij hulp van boven krijgt, van iemand die ons uit de modder komt redden. Hij werpt zich op als profeet, als iemand die een laatste actie onderneemt om de boel te redden. Dat doet ook weer sterk denken aan Spengler, die voor zichzelf ook een heroïsche rol zag als profeet, als messias. Vandaar ook dat beeld van de uil van Minerva – geleend van de filosoof Georg Hegel. Kennelijk bezit Baudet de wijsheid die Minerva in de klassieke oudheid had. Hij stelt zich op als iemand van heel hoog niveau. Maar kennelijk spreekt dat ook aan.”
Maar wat is de verwantschap met het fascisme?
“Daar moet je voorzichtig mee zijn. Er is zeker verwantschap met het gedachtengoed dat je in Nederland ook zag in de jaren twintig, waarin men dacht dat het christendom sterk bedreigd werd. Dat straalt Baudet ook uit. Dat gevoel leefde in kleine bewegingen die een voedingsbodem waren voor de latere NSB. Maar fascisten wilden hun ideeën met geweld opleggen. Dat zie ik Baudet nog niet doen. In feite had Spengler in dit opzicht ook andere ideeën dan Baudet. Spengler vond de ondergang van het Westen onvermijdelijk. Er was alleen nog een harde periode van civilisatie nodig met persoonlijkheden van beton en ijzer die het land konden redden. Dan zit je echt bij het fascisme en dan zijn de rapen gaar. Baudet blijft binnen de wet, net zoals die kleine fascistische Nederlandse partijen uit de jaren twintig. Net zoals Pim Fortuyn. Want het idee dat de westerse cultuur wordt bedreigd door migratie leeft in Nederland al veel langer. En met het idee dat de gevestigde orde faalt – de elite waartegen Baudet fulmineert - kun je jezelf profileren als profeet annex politicus.”
Maar hij zet zichzelf toch ook neer als elitair?
“Hij vertegenwoordigt zogenaamd het goede in de elite. Niet de ‘omhoog gevallen netwerkers’ die hij in zijn speech noemt. Maar dat heeft geen enkele praktische waarde. Er is vooral reden bang te zijn voor LPF-achtige traferelen. Van mensen die helemaal niet kunnen besturen. Het zou me ook niet verbazen als Baudet er na verloop van tijd zelf de brui aan geeft. Bij politiek komt heel veel hard werken kijken, veel overleg en compromissen en vergaderingen en kopjes koffie. Dat is niet zijn rol. Hij geeft liever lange speeches. Wat dat betreft deed deze speech me een beetje denken aan die van een middelbaar scholier die zich wel in wat onderwerpen heeft verdiept, maar daar ook lukraak wat uitpikt. Baudet is een echte theaterman. Geen ijzeren revolutionair. Het is meer een soort revolutietje spelen. Hij moet dit hebben voorbereid voor de spiegel, dat kan niet anders. Met een zakje lavendel onder zijn neus.”
Lees ook:
De uil van Minerva en de boreale wereld: wat zei Baudet nou eigenlijk?
Tegen twaalf uur gisteravond kwam Thierry Baudet met zijn opzienbarende overwinningstoespraak, die maar liefst twintig minuten duurde. In de bombastische stijl die we inmiddels van de Forum voor Democratie-leider kennen, sprak hij achtereenvolgens over de ‘uil van Minerva’, ‘beschavingsfamilie’ en ‘boreale wereld’. Wat betekenen die termen eigenlijk?
