Hindoestaanse Nederlanders vieren 150 jaar migratie: ‘De positieve kanten blijven vaak onderbelicht’

Hindoestaanse Nederlanders vierden dit weekend in Rotterdam 150 jaar pravasi, migratie. Hier zien ze ook de positieve gevolgen van het koloniale verleden. ‘Wij drinken nu latte macchiato’s op het terras.’

Het bibliotheektheater in Rotterdam is voor één middag een Bollywoodstudio. Drie muzikanten, uitgerust met een harmonium en dholak, een Indiaas slagwerkinstrument, spelen klassieke Indiase muziek. Later verruilen ze die voor volksliedjes en Bollywoodklassiekers. De toeschouwers, vaak in kleurrijke traditionele kleding, klappen enthousiast mee. Velen kennen elkaar, regelmatig knipoogt of knikt een muzikant naar iemand in de goed gevulde zaal.

Ze vieren hier op deze zondagmiddag 150 jaar hindoestaanse migratie: van India naar Suriname en ten slotte naar Nederland. Vandaag draait het om het muzikale erfgoed dat al die tijd levend is gehouden.

Zanger Prewien Pandohi-Mishre (47) werkt als civiel ingenieur, maar heeft ook een master in Indiase muziek van het conservatorium in Rotterdam. “De hoeksteen van de hindoestaanse muziek is de raga. Raga’s lijken een beetje op westerse toonladders, maar zijn uitgebreider: ze vertellen de muzikant niet alleen welke tonen goed bij elkaar klinken, maar ook ongeveer in welke volgorde en hoe vaak ze moeten voorkomen.”

Goddelijke kennis

“Raga’s hebben bovendien een spirituele betekenis. Voordat de hindoeïstische geschriften ontstonden, werd de goddelijke kennis oraal overgedragen in een soort rijmvorm. Uit die tijd stammen de raga’s. Veel zijn symbolisch verbonden met een bepaalde god, geestestoestand, of dagdeel. In Bollywoodklassiekers en Hindoestaanse volksmuziek vind je de raga’s nog altijd terug. Veel liederen die ooit populair zijn geworden door Bollywoodfilms, zingen we nu in de tempel.”

Is het grootschalig verschepen van Indiërs voor contractarbeid in Suriname wel iets om te vieren? Tijdens de eerste overtocht overleed een deel van de reizigers aan de slechte omstandigheden. “Dat is een goede vraag,” zegt Prewien. “Natuurlijk was er genoeg narigheid, maar dat wordt al vaak benadrukt. De positieve kanten van migratie blijven vaak onderbelicht.”

Het geluk elders

“Wie nu in New Delhi komt, treft veel kansarme arbeiders uit de gebieden waar onze voorouders vandaan komen. Zij komen naar de hoofdstad om te werken als schoonmaker of taxichauffeur. Het zou kunnen dat als onze voorouders niet hun geluk elders hadden gezocht, wij het nu gemiddeld een stuk moeilijker hadden gehad.”

Bezoeker Rajiv Bhagwanbali (37), werkzaam in de muziekwereld, beaamt dat. “In zekere zin is hun reis naar een betere toekomst geslaagd: wij drinken nu latte macchiato’s op het terras.”

Rajiv’s familie heeft het arbeidscontract van zijn betovergrootvader nog. “Zijn naam, lengte, kleur ogen, plantage: alles weten we. We hebben zelfs een foto. We moeten niet vergeten wat ze doorstaan hebben, in veel gevallen gewoon een verkapte vorm van slavernij. Juist daarom zijn we dankbaar.”

Priwien: “Van wat ik weet over mijn eigen voorouders, vermoed ik dat ze ook mooie momenten hebben meegemaakt. Dat de migratie ook een avontuur was, dat ze dapperheid voelden. Bovendien kwamen ze in een prachtig land terecht, Suriname.”

Vrolijke liederen

Dat niet alles kommer en kwel was, blijkt volgens hem ook uit het culturele erfgoed dat is doorgegeven. “Dan hadden we alleen nog rouwrituelen. Maar we hebben ook uitbundige feesten en vrolijke liederen.”

Hebben de hindoestanen hun Indiase identiteit bewaard? Rajiv denkt van wel: “Indiaser dan dit wordt het niet.” Maar het erfgoed is volgens hem ook doorontwikkeld. “Niet-geëmigreerde Indiërs hebben niet de collectieve ervaring van een massale migratie. Het verlaten van je land, een grote reis. Eén van de liederen ging expliciet daar over.”

Prewien is het daarmee eens. “Je ziet dat sommige hindoeïstische geschriften extra populair zijn onder hindoestanen. Bijvoorbeeld de Ramayana, waarin de hindoeïstische god Rama jarenlang in ballingschap doorbrengt. Hindoestanen identificeren zich daarmee.”

Een ander voorbeeld is de Bhagavad Gita, een van de belangrijkste heilige geschriften in het hindoeïsme. “Daarin voert een krijger een rechtvaardige oorlog tegen een onrechtvaardige overmacht. Krishna leert hem over karma: het heeft zin het goede te doen, al lijkt de uitkomst hopeloos.”

Leren over jezelf

Ook voor Rajiv is het hindoestaanse erfgoed nog altijd waardevol. “Vroeger haalde ik mijn identiteit vooral uit de hiphopscene. Voor mij was kunst plat: dingen moesten tof klinken of er goed uitzien. Maar later wil je dat de kunst je iets te vertellen heeft, dat er een verhaal achter zit. Dan ben je blij dat we de raga’s nog kennen. Kunst en cultuur zijn de beste manieren om iets te leren over jezelf, waar je vandaan komt. En ze geven je ook iets om trots op te zijn.”

Jeanneke den Boer (60) is een van de weinige aanwezigen zonder hindoestaanse achtergrond. Ze vindt het belangrijk dat culturen elkaar leren kennen en organiseert daarvoor muzikale evenementen. Zo kent ze Prewien. “Bij mij is de muziek vaak de ingang, maar al snel raak je geïnteresseerd in de artiesten, hun verhaal. Waar komen de teksten en melodieën vandaan? De spirituele dimensie raakt me. De muziek doet je tot jezelf komen, verstilt je.”

Na afloop komt Reenat Sandhu, de Indiase ambassadeur, het podium op. “Zal ik Engels spreken, of Hindi?”, vraagt ze. In het Hindi, van bijna alle aanwezigen nog altijd de moedertaal, bedankt ze de artiesten en toeschouwers voor het levendig houden van hun Indiase wortels.

Lees ook:

Reïncarnatie? ‘Zie het als een mindset, niet als een religieus idee’

Om iets te leren van reïncarnatie hoef je er niet in te geloven, vindt Sharda Nandram, hoogleraar hindoe-spiritualiteit en samenleving aan de Vrije Universiteit Amsterdam. ‘Vergeet nooit waar je wortels liggen.’