‘Het parochiemodel zoals we dat kennen is zo goed als dood. We moeten herontdekken wie we zijn’

De Canadese priester James Mallon schreef een succesvol zelfhulpboek voor noodlijdende parochies. Deze week is hij de hoofdgast op een conferentie in Breda waar Nederlandse katholieken nadenken over hoe hun parochies weer vitaal kunnen worden.

De vraag doet er zo’n vijf seconden over om digitaal de oceaan over te steken en de werkkamer van James Mallon te bereiken. Maar als die daar vanuit het beeldscherm van Mallons computer luid en duidelijk klinkt, veroorzaakt diezelfde vraag een lachsalvo. “Of ik mezelf als een goeroe zie? Ik ben een leerling. Ik zeg altijd als ik conferenties bezoek of met pastores spreek: ik ben hier niet gekomen met het idee dat ik alle antwoorden heb. Het enige wat ik kan zeggen is dat onze antwoorden op de problemen in de parochies nu beter zijn dan die in het verleden. En als ze jullie kunnen helpen, grace to God.”

Acht jaar geleden schreef de Canadese priester het boek Divine renovation (Als God renoveert), volgens de Nederlandse uitgever nu al het standaardwerk als het gaat om geloofsopbouw. Mallon geeft in zijn boek een blauwdruk hoe je van een noodlijdende rooms-katholieke parochie weer een succes kunt maken.

Hij vergelijkt het met de renovatie van een huis. Er moet om te beginnen een hoop overbodige rommel uit. Ook moet je weten wie je wil zijn als geloofsgemeenschap. Volgens Mallon hebben veel parochies hun katholieke identiteit verloren en is er drastische actie vereist. “Er moet echt iets gebeuren.”

Parochies moeten missionair worden, parochianen moeten erop uit trekken, ‘leerlingen van Jezus worden’ om zo anderen te winnen voor het evangelie. Maar daarvoor moeten ze volgens Mallon wel terugkeren naar waar het katholieke geloof voor staat. “We hebben een prachtige officiële geloofsleer die je kunt vinden in kerkelijke documenten en de catechismus van de katholieke kerk.” Missionair zijn, dat staat ook de parochies in Nederland te doen. Dat alles vanuit een gastvrije geloofsgemeenschap, waar goed wordt gepreekt, goed gezongen en mensen werkelijk naar elkaar om kijken. Mallon legt de lat hoog.

Wat weet u over de katholieke kerk in Nederland?

“Overal waar ik kom, heb ik twee dingen geleerd: ‘Iedereen is verschillend’ en ‘Elk land is anders.’ Nergens is de geloofscultuur hetzelfde. Ik weet dat de katholieke kerk in Nederland meer geseculariseerd is dan hier in Canada. Ik weet dat er bij jullie een grote vernieuwingsdrift was in de jaren zeventig en tachtig. Veel mensen hebben de kerk verlaten en veel priesters hebben een infrastructuur van kerken onder zich die in feite niet meer te dragen is. En er is nauwelijks sprake van bewegingen die zich inzetten voor evangelisatie. Dat is wat ik zo’n beetje weet.”

U legt de nadruk op de identiteit van de katholieke geloofsgemeenschappen in de westerse wereld. Wat is daar mis mee?

“De meeste parochies hebben geen missionaire identiteit. We moeten herontdekken wie we zijn als parochies. We moeten beseffen dat we zijn gezonden om het evangelie te verkondigen en niet langer een naar binnen gekeerde gemeenschap moeten vormen. Ik weet niet wie het heeft gezegd, maar de kerk van Jezus Christus heeft geen missie, de missie van Jezus Christus is de kerk. Het evangelie is niet wat ik doe, maar wie ik ben.”

Stel: ik ben katholiek en het gaat niet goed met mijn geloofsgemeenschap. Ik ga elke zondag naar de kerk, maar het wordt steeds leger om mij heen. En met de financiën van de parochie gaat het ook al niet goed. Wat is het eerste dat u tegen mij zegt?

“Dat het parochiemodel zoals we dat kennen zo goed als dood is. Stop met het redden ervan. Het heeft geen zin. Ons probleem is dat we iets in stand proberen te houden dat geen toekomst meer heeft. Dat is slecht nieuws, maar tegelijkertijd ook goed nieuws, want wij geloven in de verrijzenis. We moeten de Heer de kans geven ons hart te veranderen, om dat parochiemodel te verlaten en te laten sterven. We zijn verlamd geraakt doordat we die gebouwen open wilden houden en hebben niet geïnvesteerd in de kerk van levende stenen. In mensen dus.”

Opnieuw beginnen, dat is eigenlijk het recept van Mallon. Werk maken van je katholieke identiteit. Als in een echt zelfhulpboek geeft hij een opsomming van waarden en uitgangspunten die succesvolle geloofsgemeenschappen in zijn ogen gemeen hebben. Dit alles aan de hand van praktische voorbeelden die hij in zijn werk als parochiepriester tegenkwam. Zoals voorrang geven aan de weekendvieringen, echte gastvrijheid uitstralen (‘Begin met een gastvrijheidsteam’) en toegankelijke liederen zingen. ‘Het is algemeen bekend dat de gezonde en groeiende kerken evangelisch-protestantse kerken zijn die een sterke voorkeur hebben voor hedendaagse lofliederen’, schrijft Mallon in zijn boek.

Maar de Canadese priester legt ook de nadruk op een hernieuwde waardering van de sacramenten, die de katholieke kerk ‘tekenen van Gods nabijheid’ noemt. Bijvoorbeeld de eucharistie, het doopsel en het huwelijk. Volgens hem is bijvoorbeeld het doopsel voor velen in de eerste plaats een viering geworden van ‘het biologisch gezin, een moment van dank voor de komst van een kind en de omarming, tot op zekere hoogte, van het geloof als een soort mysterieus ‘goed’. Met een werkelijk doorleefd sacrament heeft het dan weinig meer te maken volgens Mallon. Heeft de catechismus van de katholieke kerk niet gezegd dat de liturgie en de sacramenten ‘moeten worden voorafgegaan door evangelisatie, geloof en bekering’?

U pleit in uw boek zelfs voor heropvoeding van de gelovigen. Is de situatie zo ernstig?

“Ik ben bang dat mijn boek op dit punt niet goed in het Nederlands vertaald is. Met opvoeding schiet je niks op. Ik kan als priester preken en onderwijzen wat ik wil: dat we dit moeten doen en zus en zo, maar dan verlaten mensen ontmoedigd de kerk in de overtuiging dat ze vreselijke katholieken zijn. Het is volgens mij geen kwestie van informatie, maar van transformatie. Alles begint bij de werkelijke ontmoeting met Jezus, met God.”

Maar is er in uw methode ook plaats voor wat wij nog altijd progressieve katholieken noemen? Katholieken die vrijer omgaan met de leer en de regels van de kerk. Daar zijn er in Nederland best veel van. Kunnen zij nog wel leerlingen van Christus worden?

“Het hangt ervan af wat met je zo’n term als ‘progressief’ bedoelt. Als progressief zijn wil zeggen dat je vastzit in je zelfbegrip en weigert om te bewegen en een open houding aan te nemen, dan maak je je zelf belachelijk. Even belachelijk als een conservatief die zegt: ik ben katholiek en ik hoef echt niet te veranderen. We moeten allemaal bereid zijn ons bestaan een andere wending te geven. Jezus zei niet voor niets: je moet bereid zijn je oude leven achter je te laten als je mijn leerling wil worden.”

Mallon verheugt zich op zijn komst naar Nederland. “Komen er duizend mensen? Wow!” Daarvoor moet hij even zijn eigen parochie in de steek laten. Hij werd daar als pastoor benoemd in de zomer van 2020, midden in coronatijd. “Ik zei grappend dat het was alsof ik de methode van ‘Goddelijk herstel’ voor het eerst toepaste. Maar weet je, het werkte gewoon weer. Vandaag had ik het er nog over met iemand over hoezeer de parochie in korte tijd veranderd is.”

Uit onderzoek van deze krant eerder dit jaar bleek dat één op de vier katholieken in ons land dacht minder vaak of niet meer naar de kerk te gaan als alle beperkingen zouden zijn opgeheven. Wat kunnen parochies doen om mensen terug te krijgen?

“Ik heb de afgelopen tijd geleerd om de mensen die nog wel in de kerk zitten als uitgangspunt te nemen. Samen met hen moeten we proberen anderen zover te krijgen weer naar de zondagse viering te komen. Evangelisatie, vernieuwing van het kerkelijk leven, het ontwikkelen van leiderschap in de kerk, leerling worden: ze komen allemaal tot stand vanuit relaties met anderen. Dan heb je het niet over een aankondiging in het parochieblad, maar over de ene persoon die de ander aanspreekt. Dan gaat het om de oudste uitnodiging in de geschiedenis van het christendom in die je terugvindt in het eerste hoofdstuk van het Johannes-evangelie: ‘Kom maar mee, dan zul je het zien’.”

James Mallon, Als God renoveert, de parochie van onderhoud naar bloei. Adveniat, 358 blz, € 25,-. Volgende maand verschijnt bij dezelfde uitgeverij de Nederlandse vertaling van het meest recente boek van Mallon: Als God renoveert, Missionaire kerk meer dan parochie alleen (€ 25).

Lees ook:

Het rijke roomse leven is voorbij: hoe de katholieke kerk financieel in een negatieve spiraal belandde

De katholieke kerk in Nederland is in een negatieve spiraal beland die niet lijkt te stoppen. Inmiddels lijden acht op de tien parochies verlies. ‘Doorgaan met hoge kosten en straks nog anderhalve man en een paardenkop in de kerk totdat het geld op is, dat kan natuurlijk niet.’