column
Het lijkt weleens of de mens meer van gebouwen houdt dan van zijn medemens
Afgelopen maandagavond liep ik in Rome over het Sint-Pietersplein. Het was al donker, maar het op één na mooiste plein ter wereld was nog vol leven. Een man met een hond, een meisje met een fiets en een verliefd stel hand in hand, te midden van alle andere mensen op het plein. De politie patrouilleerde in kleine auto’s en trof voorbereidingen om het plein af te sluiten voor de nacht.
De Sint-Pieter kon bijna gaan slapen. Voor de rest was alles zoals het daar al eeuwen was, tenminste als je al die mensen weg dacht: de colonnade, de obelisk in het midden, de fonteinen links en rechts en natuurlijk de basiliek met die indrukwekkende koepel.
Daar – ergens tussen de linker fontein en de obelisk in – moest ik denken aan Caspar van Wittel, de Amersfoortse kunstschilder die leefde van 1653 tot 1736. Alsof er iemand op mijn schouder tikte en mij aan hem herinnerde. Ooit vertrok hij – rond zijn twintigste – naar de Eeuwige Stad. In tegenstelling tot de meeste anderen keerde hij nooit meer naar Nederland terug, behalve voor de doop van een petekind.
Hij werd een befaamd schilder van landschappen en stadsgezichten. In Italië – waar hij Gaspare Vanvitelli werd genoemd – waren ze dol op hem. In Amersfoort is in Kunsthal KAdE nog twee dagen een deel van zijn werk te zien: onder meer gezichten op Venetië, Napels en Rome. Ertussen hangen moderne foto’s van fotograaf Hans Wilschut, die laten zien hoe het er tegenwoordig uitziet op de plekken die Van Wittel afbeeldde.
Het heeft iets van reizen door de tijd.
In 1715 schilderde Van Wittel het Sint-Pietersplein. Ook dat doek hangt – tijdelijk – in Amersfoort. Bijna alle bouwwerken die op dat schilderij te zien zijn, zijn er nu nog steeds op het Sint-Pietersplein. De colonnade, de obelisk in het midden en de fonteinen links en rechts. Minutieus van een afstand door Van Wittel geschilderd, badend in een koel, noordelijk licht. Knap gedaan, zonder twijfel en alles herkenbaar dus.
Ik ging – eenmaal terug in ons land – naar Amersfoort om op de valreep het schilderij van het Sint-Pietersplein (56 bij 109 centimeter) nog eens goed te bekijken. Opnieuw werd mijn aandacht getrokken door de mensen die het Sint-Pietersplein van Van Wittel bevolken, meer dan door de gebouwen en monumenten. Links zie je – als ik het goed heb – twee nonnen. Rechts daarvan een soldaat op een zwart paard. Verder weg – zo ongeveer op de plek waar ik eerder deze week nog aan Van Wittel dacht – een groepje mannen in het gezelschap van een hond.
Van Wittel heeft al die figuren voor ons daar neergezet, wie weet hebben ze er ook werkelijk gelopen. Ze hebben het plein weer verlaten, misschien zijn ze er daarna nog vaak teruggekeerd totdat ze niet meer konden. Er kwamen anderen voor in de plaats. Ze bleken inwisselbaar.
Uiteindelijk is de tijd genadeloos voor alle mensen.
Voor een monument of een bijzondere kerk, is de kans dat diezelfde tijd mededogen heeft wat groter. Het lijkt weleens of de mens – tenslotte de hoeder van de tijd – uiteindelijk ook meer van gebouwen houdt dan van zijn medemens. Laatst mocht ik met de collecteschaal rondgaan in een kerk. De bisschop die voorging had erbij gezegd dat de collecte bestemd was voor ‘de instandhouding van het kerkgebouw’. De mensen gaven gul. Was dat ook zo geweest als er geld was gevraagd voor het levensonderhoud van de bisschop? Niet voor niets stroomden voor de gehavende Notre-Dame binnen korte tijd de miljoenen binnen.
Uiteindelijk verloor ook Caspar van Wittel het van de tijd. Hij werd – na een omweg via een andere kerk – samen met zijn Italiaanse vrouw begraven in de Romeinse kerk van Santa Maria in Vallicella, ook wel bekend als Chiesa Nuova. De grafsteen zou er nog moeten zijn, maar de laatste keer dat ik er naar zocht, kon ik ’m niet vinden.
Gelukkig zijn Van Wittels schilderijen er nog. Ga ze in Amersfoort bekijken nu het nog kan en groet van mij vooral de mensen die erin figureren. De nonnen, de soldaat op het paard en vergeet ook de hond niet.
Nog even en ze zijn weer verdwenen in de tijd.
Trouw-redacteur Stijn Fens (Haarlem, 1966) volgt de katholieke kerk al decennia op de voet en schrijft columns over het geloof en zijn persoonlijk leven.
Lees ook
Op Vanvitelli’s schilderijen is het altijd mooi weer
Caspar van Wittel is een onbekend kunstenaar. Maar in Italië is hij als Gaspare Vanvitelli beroemd.
‘Utrecht, Caravaggio en Europa’: wonderlijcke dinghen inspireerden Caravaggisten
Caravaggisten noemen we ze. De Utrechtse schilders die aan het begin van de zeventiende eeuw naar Rome gingen om zich te laten inspireren door de schilderijen van Caravaggio.
