Het Huis met de Hoofden is een schatkamer van verborgen kennis

Met eerbied opent directeur Esther Ritman (53) het eeuwenoude boek dat op de grote houten tafel ligt. "Hier begon het allemaal mee". Het avondlicht stroomt de kleine kamer binnen, op de eerste verdieping van het Amsterdamse grachtenpand. Twee gerieflijke fauteuils bij de open haard nodigen uit om te gaan lezen en de wereld even te vergeten.

Het boek dat op tafel ligt is 'Aurora', in 1612 geschreven door de Duitse filosoof Jacob Böhme. Het was het eerste boek van de Bibliotheca Philosophica Hermetica, het levenswerk van zakenman Joost Ritman (77), de vader van Esther. Zestig jaar geleden begon Ritman met het vergaren van boeken over hermetische wijsheid, een verzameling ideeën die uitgaat van de goddelijke eenheid van de wereld. Inmiddels beslaat de collectie 25.000 boeken en handschriften over filosofie, alchemie, mystiek en spiritualiteit, een unicum in de wereld. Bestsellerauteurs Dan Brown en Umberto Eco zochten en vonden er inspiratie.

De Embassy of the Free Mind is de verwezenlijking van de droom van Ritman, die zijn collectie voor een zo breed mogelijk publiek toegankelijk wil maken. Daarvoor richtte hij in 2016 Stichting Het Wereldhart op, die in 2017 besloot om de deuren van de Embassy of the Free Mind te openen: een bibliotheek, museum en platform voor het vrije denken. De locatie is niet mis: de ambassade zit in het Huis met de Hoofden, een zeventiende-eeuws grachtenpand met hoge plafonds, grote ramen en een statige entreehal. Bij binnenkomst vindt de bezoeker links een café met zachte jazzmuziek. Wie de houten trap op loopt komt in de studiezalen, waar toeristen, studenten en wetenschappers zich over oude geschriften buigen.

Pronkstukken

Esther Ritman sluit het boek en neemt plaats in een van de fauteuils bij de open haard. Ze wil dat de ambassade een ontmoetingsplaats wordt. "We zijn een platform voor de vrije geest: een plek waar wijsheid en kennis die is opgedaan in het verleden maar grotendeels is vergeten weer in het hart van de samenleving wordt geplaatst."

Kennismaken met die oude wijsheid kan door een rondleiding te boeken, waarbij bezoekers onder leiding van een expert een kijkje kunnen nemen in de pronkstukken van de Ritman-collectie. Ook zijn er regelmatig lezingen en concerten. Per dag komen er ongeveer vijftig bezoekers: veel toeristen, maar ook buurtbewoners en studenten.

De boeken in de collectie gaan over de meest uiteenlopende onderwerpen, maar toch is er dezelfde grondgedachte: de wereld, God en de kosmos zijn één. Ritman: "De hermetische wijsheid gaat uit van de samenhang van alles: alles is één, alles is met elkaar verbonden." Zo ook het boek Aurora. De aanleiding voor dat boek was de mystieke ervaring van auteur Jacob Böhme. In een flits zag hij plotseling hoe God in elk grassprietje aanwezig was. "Mijn geest heeft door alles heen geschouwd, en in alle schepsels God gezien", zo schreef hij.

Het begrip 'hermetische wijsheid' komt van Hermes Trismegistus ('driewerf-grootste'), de Griekse naam van Toth, een mythische Egyptische profeet en god van de wijsheid en het schrift. Rond het begin van de jaartelling duiken een aantal werken op die aan hem worden toegeschreven. Die gaan over de vraag hoe een mens 'gnosis', kennis van de ware, goddelijke aard van de werkelijkheid, kan verkrijgen.

De sleutel tot die goddelijke werkelijkheid ligt in de mens zelf besloten, legt Ritman uit. "Trismegistus verwoordde het zo: wie met zijn geest over zichzelf nadenkt, kent zichzelf en kent het al: het al is in de mens. Met andere woorden: het onbenoembare, het goddelijke, kun je in jezelf vinden. Als je die wijsheid eenmaal hebt gevonden ga je de samenhang van alles zien. De grap is dat die gedachte heel modern is en de religies overstijgt. Iedereen kan er wat mee."

Geheimzinnigheid

Het werk van Trismegistus ging in Europa pas echt leven tijdens de Renaissance. De auteurs die op zijn werk voortborduurden schreven vaak in het geheim. Die geheimzinnigheid was nodig, omdat hun ideeën niet strookten met de kerkelijke leer.

Ritman: "De kerk tolereerde geen ander gezag. Als vertegenwoordiger van God op aarde kun je niet toestaan dat er mensen zijn die zeggen dat er helemaal geen tussenpersoon hoeft te zijn om jou toegang te geven tot die goddelijke wereld, tot dat deel van de realiteit dat we niet kennen. Dat autonome, dat vrije denken, dat werd radicaal uitgeroeid."

Ritman wil bezoekers aan de Embassy of the Free Mind niet volstoppen met informatie, maar hen vooral ook zelf laten nadenken. "Tijdens een kinderrondleiding vroeg ik aan een jongen van tien jaar om één van de afbeeldingen op de muur te kiezen die hij leuk vond. Hij koos een plaatje van een hart met een oog erin. Ik vroeg hem: wat zie je nou zelf? Toen zei hij: als je echt iets wil weten dan moet je met de ogen van je hart kijken. Hij heeft het helemaal begrepen."

De wijsheid die we allemaal in ons hebben

Pien Wijn (58) is jurist en psycholoog en woont om de hoek. Regelmatig is ze alleen of met vrienden in de Embassy of the Free Mind te vinden. De plek helpt haar in haar werk als therapeut. "In het Huis met de Hoofden hangt een sfeer waardoor ik geraakt word. Om dat te ervaren hoef je nog geen boek open te slaan: iets in het huis zelf, de hoogte, de ruimte, de kleuren, er zit een bijzondere harmonie in.

"Eigenlijk probeer ik mijn cliënten in de spreekkamer uit te nodigen om meer zichzelf te zijn, net als de Ritman-familie hier probeert te doen. Bij mijn cliënten zoek ik de blokkades die hen verhinderen om te voelen wie ze werkelijk zijn. Het is belangrijk om te weten wat er diep in je zit, achter je eigen façade. Het paradoxale is dat je dan iets unieks in jezelf ontdekt, maar je tegelijkertijd juist van daaruit meer verbinding voelt met anderen en de wereld om je heen.

"Er is een natuurlijke kracht en wijsheid die we allemaal in ons hebben, waarvan we op één of andere manier allemaal weten dat het bestaat. Woorden als esoterie of spiritualiteit zijn verwarrend. Het zit in jezelf, je komt er al dichter bij als je iemand ontmoet met wie je op dezelfde golflengte zit, als je danst op je favoriete muziek, of geraakt wordt door iets moois. Het gaat samen met een fysiek fijn gevoel, alsof je lichaam kan herkennen wanneer je met je bewustzijn gekoppeld bent aan dat diepe innerlijke zelf, wat dat dan ook moge zijn. Dat is een toestand waar je hier makkelijk in komt.

"Je leest hier boeken van mensen die iets universeels hadden ontdekt en daarover schreven, vaak tegen alle gevaren in. Dat helpt om je te bevrijden van de waan van de dag, om op jezelf te vertrouwen en door te gaan met je eigen zoektocht."

Iedereen heeft hier een bepaalde openheid

Allen Caldeira (25) komt uit de Verenigde Staten. Vorig jaar is hij gestart met een master westerse Esoterie aan de Universiteit van Amsterdam, waarbij hij zich richt op het inca-sjamanisme. Zijn eerste bezoek aan de Embassy beviel zo goed dat hij er direct als vrijwilliger aan de slag ging.

"Ik weet nog goed dat een professor tijdens college de Embassy noemde. Afgelopen april kwam ik hier voor het eerst, omdat ik graag meer mensen wilde leren kennen die iets met esoterie hebben. Ik voelde me direct thuis. Dat komt door al die kennis die hier is opgeslagen, maar het is ook het gebouw en de ruimte die me een heel prettig gevoel geven.

"Voor ik het wist werd ik uitgenodigd om als vrijwilliger te komen helpen. Nu ben ik hier elke zaterdag te vinden. Als vrijwilliger zit ik in een van de zalen en spreek ik met iedereen die hier binnen komt lopen, of het nou toeristen zijn of wetenschappers. Vaak begin ik gewoon met mensen te praten als ik het gevoel heb dat ik met ze moet praten, dat is iets wat ik niet kan uitleggen. Esther Ritman vroeg me onlangs om les te geven over het taoïsme, een ander interessegebied. Nu ben ik bezig met de powerpoints en de teksten voor de cursus.

"De Embassy is voor mij een geweldige plek om mensen te ontmoeten. Sommige mensen die hier komen zijn al helemaal ingewijd in de hermetische wijsheid, andere mensen weten totaal niet wat ze er mee aan moeten. Maar iedereen heeft een bepaalde openheid en nieuwsgierigheid naar de ideeën die in de bibliotheek verborgen liggen, anders kom je hier niet. Dat leidt tot heel leuke gesprekken."

Lees ook: Huis met de Hoofden krijgt na eeuwen zijn boekenschat terug (2007)

Het lijkt wel een detectiveverhaal: op zoek naar werk van de 17de eeuwse Duitse theosoof en filosoof Jacob Böhme stuitten onderzoekers van de Amsterdamse Bibliotheca Philosophica Hermetica (BPH) in Zweden op oude drukken en handschriften die oorspronkelijk afkomstig zijn uit het Huis met de Hoofden.