Geschiedenis van God laat te veel vragen onbeantwoord

Daniël De Waele
Godenschemering. De geschiedenis van ons geloof in God
KokBoekencentrum; 424 blz., € 27,99
★★★

De schrijver

Daniël De Waele is docent aan het Hoger Instituut voor Protestantse Godsdienstwetenschappen, een theologieopleiding in Brussel. Hij schreef eerder Ontluikend christendom (2021) en Vergeten rijkdom (2022). Deze boeken over het jodendom en christendom in de oudheid werden lovend ontvangen.

De thematiek

Uitgangspunt voor De Waele is het gegeven dat de mensheid eeuwenlang doordrongen was van het geloof in één of meerdere goden. In een tijdsbestek van tweehonderd jaar is dat geloof, in ieder geval in de westerse wereld, verpulverd. Hoe kreeg het geloof in God in al die eeuwen vorm?

In zijn boek behandelt hij een aantal belangrijke ontwikkelingen die zich in het godsgeloof hebben voorgedaan. De auteur begint daarbij in de klassieke oudheid en de prehistorie en hij eindigt in onze tijd. De Waele weet dat proces inzichtelijk te beschrijven, al is het verloop van zijn verhaal bekend: het begint een paar duizend jaar geleden allemaal met tal van goden, dan volgt de introductie van het monotheïsme in het jodendom, gevolgd door de opkomst en bloei van het christendom. Uiteindelijk belandt hij bij de Verlichting en de ‘verwetenschappelijking’ van het wereldbeeld die uiteindelijk uitmondden in ‘de dood van God’.

De ondertitel van het boek belooft een geschiedenis van ‘ons’ geloof in God. Wie De Waele met ‘ons’ bedoelt, tekent zich gaandeweg het lezen steeds duidelijker af. De auteur kiest een protestants-christelijke insteek. Ondanks de schijnbaar objectieve beschrijvingen en zijn grote kennis, schemert regelmatig het kerkelijke taalveld door zijn betoog heen.

Dan lezen we bijvoorbeeld dat de gelovige mens in onze tijd God (in dit boek ook wel aangeduid als ‘de Eeuwige’ en ‘de Ene’) op een bepaalde manier ‘kan naderen’ en ook hoe hij dan ‘de gans Andere kan ontmoeten’. Het wekt dan ook geen verbazing dat hij zijn boek afsluit met een verdediging van het christelijke geloof.

De inslag van De Waele is sterk eurocentrisch, helemaal als hij in de chronologie van het verhaal dichter bij het heden komt. Het is, ondanks wat zijpaadjes, vooral een boek over de opkomst, ontwikkeling en ondergang van het christendom in de westerse wereld. Andere wereldreligies – islam, boeddhisme – komen niet of nauwelijks aan bod.

Kenmerkend citaat

‘Geloven hoort een ontmoeting te zijn met de Eeuwige, op welke wijze dan ook, subtiel of sterk ingrijpend, zodat de gelovige kan zeggen dat hij niet zomaar gelooft, maar dat hij weet, niet zozeer rationeel, maar op een diepe laag in de ziel. De wereld blijft onttoverd, maar in de hemel is ‘betovering’ genoeg voor elke dorstige ziel.’

Reden om dit boek niet te lezen

Hoe het godsgeloof telkens verandert is duidelijk, maar het antwoord op de vraag waarom sommige ontwikkelingen wel of niet plaatsvonden blijft regelmatig uit. Ja, het christendom was in zijn begindagen zeer pluriform. Maar waarom legde de ene stroming het uiteindelijk af tegen de andere? Zo zijn er veel van dit soort vragen waarmee de lezer blijft zitten.

En er is nog iets. Binnen de hoofdstukken springt de auteur niet zelden van de hak op de tak. Bijvoorbeeld in het hoofdstuk waar de opvatting dat rampen een straf van God zijn aan bod komt. Deze interessante kwestie begint uitgebreid met enkele interpretaties in het Oude Testament, een paar pagina’s verder is er een tijdsprong van vele honderden jaren naar Calvijn (waarom hij?) om te eindigen in onze eigen tijd. Wat gebeurde er in de tijd daartussen? Is er een reden om de wraakzuchtige God in andere periodes te negeren? Wat was de voedingsbodem voor veranderende opvattingen? Vragen, vragen, vragen.

De keuzes van De Waele doen ook op andere plekken nogal eens willekeurig aan.

Reden om dit boek wel te lezen

De Waele is gezegend met een heel fijne verteltoon. Zeker over de oudheid en het vroege christendom weet De Waele veel. Dat zijn dan ook de sterkste passages van het boek. Levendig en vol details zet hij die wereld neer.

Lees ook:

‘De kerk zal niet meer gaan bloeien’

Is God een projectie van de menselijke geest of is hij als werkelijkheid in ons leven aanwezig? In zijn nieuwe boek beschrijft de Vlaamse theoloog Daniël De Waele de evolutie van het geloof. ‘De godsvraag interesseert veel mensen simpelweg niet meer.’