De #MeToo-beweging en een onthullende documentaire zorgen voor discussie in de yogawereld. Mogen docenten hun leerlingen nog aanraken? Sommige leraren vinden dat het erbij hoort, andere werken alleen met taal.
“Ik zal lief voor jullie zijn”, zegt yogadocent Barbara Schriek (29) tegen haar leerlingen. “Het is het einde van het jaar, alles is wat zwaarder.” Het is een grauwe winterochtend in Hilversum. In de yogastudio is het een graadje of 23, er klinkt zachte new age-muziek. Voor de yogamatten liggen roze en grijze kaartjes: op de roze kaartjes staat ‘Yes please, you can adjust and assist me by hands’. De grijze kaartjes: ‘No thanks, your voice is all I need to adjust myself’. Twee mensen hebben een grijs kaartje, de rest is roze. Af en toe loopt Schriek langs de leerlingen, om ze te helpen om in de juiste houding te komen.
Het kaartensysteem is een middel om ongewenste aanraking tijdens de yoga te voorkomen. Ongewenste intimiteit in de yogawereld staat de laatste maanden volop in de aandacht: dat komt vooral door het verschijnen van de Netflix-documentaire ‘Bikram: Yogi, Guru, Predator’. In de documentaire beschuldigen meerdere vrouwen Bikram Choudhury, de grondlegger van de bikram-yoga, van seksueel misbruik. In december meldde deze krant al dat diverse bikram-yogastudio’s hun naam gaan veranderen, omdat ze niets meer met Choudhury te maken willen hebben.
De eerste berichten over seksueel misbruik binnen de yogawereld dateren al van jaren geleden. Zo was er de Indiase yogi Krishna Pattabhi Jois, een van de grondleggers van de moderne yoga, tegen wie in 2009 beschuldigingen van seksueel misbruik werden geuit. Patthabi Jois zou voor zijn ‘aanpassingen’ twee verschillende maatstaven hebben gehanteerd voor mannen en vrouwen. Bij een aanpassing duwt een yogadocent de leerling in een bepaalde pose. Vrouwen werden door Patthabi Jois veel vaker gecorrigeerd dan mannen, en op intieme plekken.
Voor Schriek was de #MeToo-beweging de aanleiding om naar het kaartensysteem over te stappen. “Het heeft me aan het denken gezet. Toen ik over het kaartensysteem hoorde, dacht ik: wat een ontzettend simpele oplossing. Wij geven ook bikram-yoga, dus het is ook fijn dat we duidelijkheid scheppen tegenover mensen die de Netflix-documentaire hebben gezien.”
Beweging van binnenuit
Zou het niet beter zijn als yogadocenten hun leerlingen helemaal niet meer aanraken? Bepaalde stromingen in de yogawereld vinden van wel. Saswitha Yoga, de grootste en de oudste yogadocentenopleiding van Nederland, leert docenten altijd al om leerlingen niet aan te raken. Aanraking is niet nodig, vindt Diana Plenckers, directeur van Saswitha Yoga. Plenckers werkt al 35 jaar als yogadocent. “Wij besteden veel aandacht aan taal. Als je zorgvuldig je woorden kiest, kan iemand eigenlijk met zijn of haar ogen dicht de oefeningen doen. Waar het om gaat is dat je met de yoga je aandacht naar binnen keert. De beweging moet vervolgens ook van binnenuit komen.” De juiste houding is niet het belangrijkste, vindt Plenckers. “Je doet alles binnen je eigen mogelijkheden. Het gaat niet om een Instagram-waardige pose.”
Plenckers vindt het kaartensysteem een armoedige oplossing. “Er bestaat ook zoiets als groepsdruk. Je wil niet de enige met het grijze kaartje zijn en bekend komen te staan als die preutse vrouw in de hoek. Het is veel beter dat mensen er vanuit kunnen gaan dat ze niet worden aangeraakt. Het moet voor leerlingen duidelijk zijn dat ze het zelf moeten doen, en dat er eventueel ruimte is voor vragen na de les.”
De Vereniging voor Yogadocenten in Nederland (VYN), een beroepsvereniging voor yogadocenten met zo’n 1250 leden, is geschrokken door de berichten over misbruik in de yogawereld. Daarom besloot de vereniging in november om de gedragscode voor yogadocenten nogmaals onder de aandacht te brengen. In de gedragscode staat niets specifieks over het voorkomen van seksueel overschrijdend gedrag. De regels gaan vooral over de autoriteit van de docent. Bijvoorbeeld basisregel 4: ‘Een yogadocent mag geen misbruik maken van het overwicht dat voortvloeit uit zijn positie als leraar’.
Yvette Meinema, bestuurslid bij de VYN, sluit niet uit dat de gedragscode op termijn wordt verscherpt. Op dit moment bekijkt de vereniging of het maken van aanpassingen nog wel gewenst is. “We gaan allereerst kritischer kijken naar yogadocenten die bijscholing aanbieden en dat door ons willen laten erkennen. Het zou kunnen dat we yogadocenten die veel met manuele correcties werken helemaal geen certificaat meer geven.”
Geen statistieken
Het is onbekend in welke mate seksueel overschrijdend gedrag voorkomt in Nederlandse yogastudio’s. De politie houdt daarover geen statistieken bij. Ook Meinema kent geen signalen van misbruikzaken in de Nederlandse yogawereld. Maar dat wil niet zeggen dat er niet over gesproken moet worden. “We vonden het wel heel stil in yogaland, wat we wilden voorkomen is dat er helemaal geen aandacht aan zou worden besteed. Vooral bij documentaires zoals die over Choudhury is het verleidelijk om te zeggen dat het een exces is en het dan maar te parkeren.”
Er bestaan ook ‘mildere vormen’ van overschrijdend gedrag, zegt Meinema. “Als een leerling zegt dat hij of zij iets niet wil doen, dan mag je daar als yogadocent niet in sturen. Vaak gaat het om kleine dingen, maar wanneer je niet waakzaam bent, kan het uiteindelijk leiden tot grensoverschrijdend gedrag.”
Antje Fokkema vindt dat aanraking er nu eenmaal bij hoort. Ze geeft al twintig jaar yogales in Drachten, Leeuwarden en Heerenveen. “Ik ken iemand die nooit aangeraakt wilde worden. Toen het toch een keer gebeurde vond ze het ontzettend fijn. Dan denk ik ja, het is wel een gemiste kans als je dat kaartensysteem gaat gebruiken.” Taal is ook niet altijd toereikend, vindt Fokkema. “Ik probeer het altijd verbaal te doen, maar sommige mensen begrijpen het pas als je ze even helpt. Ze hebben een klein zetje nodig. Een goede yogadocent voelt het aan wanneer iemand even niet aangeraakt wil worden.”
Ga niet op een voetstuk staan
Het gevaar schuilt vooral in het standsverschil tussen yogadocent en yogaleerling, zegt Fokkema: “Het belangrijkst is dat je geen idool wordt, want dan pikken de leerlingen alles van je. Je moet er als docent zelf voor zorgen dat leerlingen je niet op een voetstuk gaan plaatsen. Als je niet stevig in je schoenen staat kun je de koers verliezen.” Mannen zijn daar vooral gevoelig voor, denkt Fokkema. “En de meeste leerlingen zijn vrouwen. Dat is statistisch gezien niet zo handig”.
Directeur Plenckers van Saswitha Yoga probeert het verschil tussen docent en leerling op te lossen door de traditionele lesopstelling te doorbreken. “In de meeste yogascholen staat de leraar voor de klas, soms zelfs op een podium. Daardoor wordt de hiërarchische structuur versterkt. Bij ons staat de docent in het midden van de lange kant, tussen de leerlingen. De docent doet ook altijd zelf mee.”
Na de yogales in Hilversum praten de leerlingen nog wat na met een kopje thee. Voor Latoya de Ridder (26) werkt het kaartensysteem goed. “Ik vind het heel sterk om het visueel te maken. Het neemt alle twijfel weg. Aan de andere kant hoort aanraking er ook gewoon bij. Als je docent alleen maar woorden gebruikt kan het zomaar gebeuren dat je over twee jaar een hernia krijgt.” Stephanie Rog (31) vindt de manier waarop Schriek het aanpakt een gulden middenweg. “Ergens denk je: het is vanzelfsprekend dat een leraar je even in een bepaalde positie helpt. Maar er speelt zoveel in het nieuws. Het is zonde dat dit soort systemen gemaakt moet worden, maar dit is wel een hele fijne manier.”
Lees ook:
Bikram-yogascholen veranderen naam na docu over ‘roofdiergoeroe’: ‘Ik wil er niets mee te maken hebben’
Een populaire Netflix-serie over yogagoeroe Bikram Choudhury schetst een zeer negatief beeld van de man. Nu willen Bikram-yogascholen van hun naam af.
Een nieuw #Metoo-debacle: yogadocenten met losse handen
Sinds deze maand is ‘Bikram: Yogi, Guru, Predator’ te zien op Netflix. Het gaat over Bikram Choudhury, die vier jaar geleden door zes leerlingen van seksueel misbruik werd beschuldigd. Hij ontkende.
