Filosoof Ype de Boer schreef boek over seks: ‘Het gaat erom het erotische uit haar protocollen te bevrijden’

De manier waarop wij seks beleven mag een stuk spannender, vindt filosoof Ype de Boer. ‘Het is tijd om onze erotische atmosfeer open te breken.’

Filosoof Ype de Boer (1989) heeft heel lang nagedacht over seks. Of hij er ook een boek over moest schrijven, daar twijfelde hij aan. “Het is een kwetsbaar onderwerp en het gevaar om in clichés te vervallen ligt op de loer.” Daarna, lachend: “En ik wil niet als seksfilosoof bekendstaan.” Maar zijn filosofische interesse won het uiteindelijk toch van zijn bedenkingen. Deze week verscheen zijn boek ‘Het erotisch experiment. Voorbij de moderne seksuele identiteit’.

Wat is er filosofisch dan zo interessant aan seks?

De Boer: “Als mensen opgewonden raken, ervaren ze zichzelf en de wereld opeens op een andere manier. Je lippen zijn niet meer om mee te eten en praten, maar om te kussen. Je bed is niet meer een rustplaats, maar een speel­terrein. Opeens treedt er een erotische betekenis naar voren in voorwerpen, onszelf en de ander die er eerst niet was. Wat zegt dat over de werkelijkheid en onze ervaring ervan?”

Zelf had De Boer eens een seksuele ervaring, ‘heel romantisch, met maanlicht enzo’, die zijn wereld op zijn kop zette. “Het voelde alsof zij en ik verschillende gedaantes aannamen, alsof het maanlicht ons op een andere manier raakte, alsof zowel het dierlijke als het geestelijke in mij werd versterkt.” Nooit eerder had De Boer seks op deze manier ervaren. Het zette hem aan het denken: wat is de erotische ruimte waarin wij moderne westerlingen ons begeven? Is erotiek misschien veelvormiger dan ons beeld ervan, en had hij daar een glimp van opgevangen?

Boekenplanken vol las hij vervolgens over seks – of erotiek, zo je wilt. De Boer bepleit een brede interpretatie van seks: “Seks is ook mogelijk zonder fysiek contact”. De woorden ‘seks’ en ‘erotiek’ zijn inwisselbaar voor hem.

Hij las over de tijd waarin seks als overmeestering van een demon werd gezien, en onthouding ervan als verwerkelijking van een gelofte aan God. Hij las over de islamitische filosoof Ibn ‘Arabi uit de twaalfde eeuw, die seksueel verkeer juist zag als een mystieke eenwording met Allah. Over het oude China, waarin een connectie werd gelegd tussen seksuele energie en kosmische levensenergie. Over farao’s, die seks niet als afgebakend fenomeen zagen. Aan de beschrijving van dergelijke ‘erotische atmosferen’ is een groot deel van zijn boek gewijd.

Wat moeten we precies met al die verschillende visies op seks?

“Ze laten ons een rijkdom aan seksuele verbeelding zien. Tegen deze werelden steekt onze erotische ervaring er wat ongeïnspireerd bij af – om niet te zeggen plat, koud en droog. In de moderne westerse wereld is een mechanische, biologische visie op lust, opwinding en seks dominant. Seks wordt dan gezien als een dierlijke ontlading, die de mens nodig heeft en door strijd en jacht kan verkrijgen. Ik overdrijf natuurlijk een beetje, en deze visie is ook niet per se slecht. Maar het is wel maar één manier om tegen seks aan te kijken, die beperkend is voor de manier waarop jij seks beleeft. Jouw erotische ervaring is afhankelijk van wat jij denkt dat een lichaam is, wat lust is, wat verlangen is. Je overtuigingen worden op hun beurt bepaald door jouw omgeving, waar bijvoorbeeld een seculier wereldbeeld overheerst. Andere culturele tradities laten zien hoe je óók tegen erotiek aan kunt kijken. Een andere leefwereld en andere overtuigingen leiden tot een hele andere kijk op seks – en daarmee tot een heel andere beleving ervan. Ik hoop dat het mogelijk is om onze kijk op seks op te rekken, zodat we erotiek ook op andere manieren kunnen ervaren.”

Om seks op een andere manier te ervaren moet je dus je wereldbeeld overboord gooien? Dat lijkt me lastig.

“Hopelijk is het al genoeg om in te zien dat ons seksleven sterk wordt beïnvloed door hoe wij denken over seks. Dat schept innerlijke speelruimte. Mensen zijn zich er doorgaans niet van bewust dat we binnen een specifiek kader fantaseren en ervaren. Ik wil op onze erotische atmosfeer een regen van meteoren uit andere tijden en werelden afsturen, die het seksuele anders vormgeven. Niet om op zoek te gaan naar de essentie van erotiek, maar juist om ruimte te geven aan de veelvormigheid ervan.”

Waarom vindt u dat zo belangrijk?

“Ik verlang naar een ervaring van erotiek, bevrijd van de manier waarop dat voor mij bepaald is. Oftewel: het gaat erom het erotische uit haar protocollen te bevrijden.” De Franse filosoof Michel Foucault beschrijft in zijn ‘Geschiedenis van de seksualiteit’ zo’n protocol. “Hij laat zien dat we in de westerse samenleving seks tegenwoordig sterk koppelen aan identiteit. Seks is niet een soort kracht waarmee je rekening dient te houden, zoals in de antieke wereld het geval was, maar de kern van iemands persoonlijkheid: wil je weten wie je werkelijk bent, dan moet je je seksualiteit onderzoeken. Dat maakt seks voor ons heel beladen. Wanneer je ondanks verscheidene pogingen geen intens en avontuurlijk seksleven hebt, ben je blijkbaar niet je ware zelf. In Foucaults termen: we zijn aan de seks ‘gaan vragen wat we zijn’.”

Is dat niet wat overdreven?

“Seks speelt in ieder geval een grote rol bij ons zelfbegrip. Denk bijvoorbeeld aan de rol van seks in reclames, films en series. Alsof ieder product, van tandpasta tot gloeilampen, op de een of andere manier bijdraagt aan onze seksualiteit.”

Uitkomen voor een seksuele identiteit lijkt misschien bevrijdend, stelt Foucault, maar beperkt juist de vrijheid. Wie bijvoorbeeld zegt dat hij homo is, bindt zich aan allerlei sociale verwachtingen die aan die seksuele identiteit kleven. Bijvoorbeeld over wat hij aantrekkelijk vindt, hoe hij zich gedraagt in bed of wat voor soort relatie hij nastreeft. Iemand wordt geconfronteerd met allerlei stereotypes waar hij aan zou moeten voldoen. Die legt niet alleen de buitenwereld aan ons op, maar wij ook aan onszelf – wat veel druk met zich meebrengt. De Boer: “Wanneer ben je een ‘echte’ homo, een ‘echte’ casanova, een ‘echte’ transgender, man of vrouw?”

Dit leidt ook nog eens tot ‘erotisch egocentrisme’ in onze cultuur, zegt De Boer. “Seks heeft voornamelijk te maken met de verlangens en idealen van het ‘ik’ dat bevrediging en erkenning zoekt.” Deze ‘ik’ is de persoon die iemand wil zijn, het beeld waaraan je wilt voldoen. “Het erotische wordt aan dit ‘ik’ ondergeschikt.”

Dat betekent niet dat iedere moderne vrijer een egoïst is. Het gaat erom dat we kritisch naar deze nadruk op het zelf kijken. Net zoals we dat moeten doen naar de neiging om seks te reduceren tot een dierlijk of chemisch proces. “Wees je ervan bewust hoe jouw overtuigingen doorspelen in je seksuele beleving.”

Hoe kun je daar vandaag nog mee aan de slag?

“Eerst moet je nagaan wat seks eigenlijk voor jou betekent. Stel dat je het idee hebt dat seks draait om dominantie, strijd en macht. Als je daarvan overtuigd bent, is de kans groot dat je dat telkens ook zo ervaart. Alles wat mogelijk anders zou kunnen zijn in die seksuele beleving, wordt als het ware toegedekt door je eigen overtuigingen. Inzien dat je jezelf slechts één visie op de werkelijkheid toestaat, dat is waar het om gaat. Dan verschuift je blik van hoe je seks altijd ervaren hebt naar hoe seks óók ervaren kan worden. Dat stelt je open voor andere mogelijkheden van het erotische, het lichaam, de lust.”

Lachend: “Ik hoop dat het niet te abstract klinkt. Het is natuurlijk ook een kwestie van uitproberen.”

Ype de Boer. ‘Het erotisch experiment. Voorbij de moderne seksuele identiteit.’ Ten Have; 224 blz. € 20,99

Lees ook:

Hoe begin je weer als het maanden stil was in bed? Oppeppers voor een ingedut seksleven

Het gebeurt. Soms zomaar, sluipenderwijs. Na zoveel jaar verdwijnt seks uit je relatie. Waarom? ‘Ik ben de aanstichter van ons seksloze bestaan.’

Waarom wachten millennials langer met seks?

Een ongemakkelijk onderwerp, maar laten we het er toch eens over hebben: steeds meer jongeren zijn op latere leeftijd nog maagd.