‘Extreem veel vlees eten is niet joods en ook niet christelijk te verantwoorden’

In het Theologisch Elftal legt Trouw een actuele vraag voor aan twee theologen uit een poule van elf. Vandaag: mensen die het ‘leeuwendieet’ volgen verzetten zich tegen vegetariërs. Kunnen we nog wel (zoveel) vlees eten?

Het is een wereldwijde beweging, berichtte Trouw zaterdag: mensen die extreem veel vlees eten met een zogenoemd leeuwendieet. Een ‘statement tegen de opkomst van vegetarisch eten’, zo was te lezen in het artikel. Socioloog Ellen Mangnus van de Wageningen Universiteit sprak van ‘polariserend eetgedrag’.

Waar de een helemaal geen vlees meer eet, voert de ander de hoeveelheid juist op. Maar kunnen we nog wel (zoveel) vlees eten?

“In het eten van vlees zit iets primitiefs”, zegt Alain Verheij, theoloog en schrijver. “Een soort oergevoel dat raakt aan het religieuze. Het huiveringwekkende besef: er is iemand gestorven voor ons, een ander levend wezen. Er is bloed gevloeid, een grens overschreden. De dood die leven geeft.”

Vlees eten als iets gemeenschappelijks

“Soms stel ik me voor hoe vlees eten in een ver verleden moet zijn geweest. Dan heb je samen een groot dier gevangen, een bizon of een mammoet. Die ga je niet in je eentje opeten, je kunt hem ook niet goedhouden, dus dan ga je samen feestvieren. Dan heb je algauw een soort ritueel. Dat wordt gekanaliseerd door religies als het jodendom.

“Vlees eten betekende in die vroegere context iets heel anders dan nu, er was vaak een religieuze of gemeenschappelijke dimensie. Het paste in een breder verhaal over wie wij zijn in de natuur. Waar ik me aan stoor, is het achteloze waarmee mensen in onze cultuur vlees eten. Ze weten niet eens waar het rode lapje op hun bord vandaan komt. Het maakt ze ook niet uit. Het vlees is volkomen losgezongen van het levende dier. Ergens in Spanje zijn een paar lammeren in een vrachtwagen gegooid, hun staarten afgeknipt. We zouden vlees, als we het al eten, meer moeten heiligen.”

“Ik zag laatst op Schiphol zo’n bordje bij een eetstand: ‘grab your food’”, vertelt Lody van de Kamp, rabbijn en schrijver. “Alles in mij verzet zich tegen zo’n zin. Vlees ‘grijp’ je niet even snel in het voorbijgaan mee. Je eet het. In onze cultuur is er een devaluatie van eten. We moeten het eten van vlees weer verheffen tot een ethisch gebeuren.”

Lofzegging

Van de Kamp eet zelf koosjer vlees. Hij was 25 jaar ritueel slachter. “Ritueel slachten moet volkomen pijnloos en handmatig gebeuren. Met een scherp en gaaf mes snijd je de halsslagader door. Ieder dier moet zelfstandig worden geslacht. Van tevoren spreek je een lofzegging uit. Dat maakt het tot een religieuze handeling.

“Als het vlees uiteindelijk op je bordje ligt, spreek je als orthodoxe jood opnieuw een lofzegging uit: ‘Geprezen bent u, God, alles wordt geschapen volgens uw eer.’ Het opeten is dus ook een religieuze daad. Je eet om jezelf in leven te houden, en leven doe je om God te dienen. Eten is dus een opstapje naar het dienen van God, zo zien we dat in het orthodoxe jodendom.”

Verheij begon tien jaar geleden minder vlees te eten en leeft sinds een jaar als vegetariër. Voor die levensstijl put hij inspiratie uit de Bijbel. “In het paradijs wordt geen vlees gegeten. Pas na de zondeval begint dat en wordt het oogluikend toegestaan. Vlees eten is in de Bijbel een concessie aan een imperfecte wereld. Dat is voor mij het uitgangspunt.”

Wolf naast een lam

“Het paradijsverhaal staat voor hoe het eigenlijk bedoeld is. En hoe het weer moet worden. De profeet Jesaja beschrijft een visioen van de ideale wereld: ‘Dan zal een wolf zich neerleggen naast een lam, een panter vlijt zich bij een bokje neer; kalf en leeuw zullen samen weiden en een kleine jongen zal ze hoeden.’ Een visioen geeft visie. Een ideaal waar je achteraan gaat. Voor mij betekent dat: geen vlees eten.”

Van de Kamp: “Inderdaad gaf God pas na de zondvloed toestemming om vlees te consumeren. Maar dat betekent nog niet dat vegetariër zijn het doel is – die visie lees ik niet in de Bijbel. Priesters móesten het vlees van sommige geofferde dieren in de tempel eten. En ook het volk moest met Pesach een deel van het geofferde lam eten. Dat is natuurlijk een heel ander verhaal dan onze vleesconsumptie tegenwoordig, maar toch: als jood kon je geen vegetariër zijn.

“Er zat een sterk sociale component aan de wetten rond vlees: priesters bezaten geen grond en leefden deels van de offerdieren die anderen brachten. Tegenwoordig kun je als jood in principe vegetarisch leven, een echte zonde is het niet, al wijk je af van de gedachte van de Torah. Maar in de toekomst, als de Messias komt, waar joden al zo lang op wachten, zal de tempel in Jeruzalem herbouwd worden. Dan komt ook de offerdienst terug, en kan je dus niet meer vegetarisch leven.”

Verheij: “Als vegetariër wijk ik ook af van het mainstream christendom. Waar het jodendom nog allerlei regels en beperkingen kent, vielen die bij het christendom weg: men kon alle dieren eten, op alle mogelijke manieren. Dat hebben christenen dan ook gedaan. In ons christelijke Westen is ook de bio-industrie gecreëerd.

“Vaak wordt naar Jezus gewezen: die was ook geen vegetariër. Dat klopt. Ik denk dat het voor hem niet zo’n prioriteit was, omdat vlees eten toen niet zo’n probleem was. Vlees was schaarser, mensen stonden dichterbij dieren. De kiloknallers van nu, dat staat haaks op de wereld waarin Jezus opgroeide. Overigens staat dat haaks op bijna de hele menselijke geschiedenis. Tot voor kort wáren de meeste mensen al ‘flexitariër’: elke dag vlees kon alleen een zeer kleine elite zich permitteren.”

Dierenwelzijn

Van de Kamp: “We moeten terug naar vroeger, toen we niet zo massaal vlees produceerden. Vanwege het klimaat, maar vooral ook vanwege dierenwelzijn – iets waar het te weinig over gaat in het huidige debat over de inkrimping van de veestapel. We slachten in Nederland jaarlijks meer dan 500 miljoen dieren. Nog los van de vraag of die dieren een goed leven hadden – vaak niet – gaat hun einde met veel lijden gepaard. Het vergassen, elektrocuteren of het toedienen van een kopschot gebeurt machinaal en met grote snelheid. En bij veel dieren gaat het niet helemaal goed. Dan heb je het over een gigantische hoeveelheid leed.

“Interessant is dat de Bijbel een onderscheid maakt tussen ‘reine’ en ‘onreine’ dieren: sommige mocht je wel eten, sommige niet. Waarom dat zo is, wordt niet uitgelegd. Volgens mij zit er een diepere bedoeling achter. Ze geven mij het besef: niet alles wat in de wereld is, staat ten dienste van de mens. We mogen dieren eten, maar niet alle. Niet alles behoort ons toe.”

Verheij: “Vólgden we maar een ‘leeuwendieet’. Een leeuw pakt wat hij nodig heeft. Wij pakken veel méér dan we nodig hebben. We zijn erger dan roofdieren.”