Engelenverhalen met een prettige hoeveelheid speelse fantasie

Hemelse reisbegeleiding. Sporen van engelen in het Nieuwe Testament
Rob van Houwelingen
KokBoekencentrum, 120 blz. € 12,99
★★★

De auteur

Rob van Houwelingen (1955) is hoogleraar Nieuwe Testament aan de Universiteit Kampen.

De thematiek

Dit boek gaat over engelen. En aangezien dat lichtvoetige wezens zijn, heeft Van Houwelingen er een lichtvoetig boek van gemaakt. Aan de hand van teksten uit het Nieuwe Testament, ondersteund door gedichten, schilderijen, beelden, apocriefe verhalen, enzovoorts, brengt hij de hemelse wereld tot ­leven. Van Houwelingen begint aan de top: de aartsengelen. Gabriël, Michaël en Rafaël – van wie de laatste in het Nieuwe Testament overigens niet bij name wordt genoemd, Van Houwelingen wil niet te strikt zijn – worden beschreven als machtige hemelse wezens, die dicht bij God leven maar ook op cruciale momenten de gelovigen bijstand verlenen.

Vervolgens bespreekt hij de ­jakobsladder. Eerst die uit het Oude Testament, de ladder waarlangs – in een droom van aartsvader Jakob – engelen op en neer klommen. Maar dan betoogt Van Houwelingen dat Christus, volgens evangelist Johannes, de ware jakobsladder is. Engelen zijn boodschappers tussen hemel en aarde, maar zijn dat niet buiten Christus die menselijk én goddelijk was. Met die christologische geruststelling voelt de gereformeerde Van Houwelingen zich vrij om verder te gaan: hij gaat in op beschermengelen, engelen die in de uitvaart werken en de ziel ­omhoog voeren naar God, en al ­onze gasten die volgens Paulus misschien wel, zonder dat wij het weten, engelen zijn geweest.

Van Houwelingens bespiegelingen hebben allemaal een min of meer morele spits. Zo merkt hij over Gabriël op dat diens naam ‘Kracht van God’ betekent. Deze aartsengel wordt dan ook vaak heroïsch afgebeeld. Juist deze heldhaftige aartsengel bezoekt geen machtige mensen, maar de oude priester Zacharias, het jonge meisje Maria, eenvoudige herders. Van Houwelingen constateert dan: “Met kleine mensen doet God grote dingen in de wereld, is de boodschap die Gabriël uitdraagt. Wie op Gods kracht vertrouwt, hoeft helemaal geen held te zijn.”

Opvallende stelling

Het is niet de bedoeling van de auteur om een complete ‘engelenleer’ uiteen te zetten, en hij blijft ver van een new-age-achtige fascinatie voor het engelenwezen.

Zijn belangrijkste drijfveer is een andere: het geloof van de moderne mens kan ervan opknappen als diens smalle, onttoverde denkraam weer wat verbreed wordt. Engelen zijn de verbinding tussen hemel en aarde, dus als we wat meer ruimte geven aan engelen, rekken we ons denkraam misschien ook wat op.

Van Houwelingen zelf gaat alvast voor op die weg, geleid door bijbelverhalen, geholpen met kunst en literatuur, en met een prettige hoeveelheid speelse fantasie.

Kenmerkend citaat

“Of iedere gelovige een privé­beschermengel heeft, valt moeilijk met zekerheid te zeggen. Van de engelen die Jezus in Matteüs 18:10 bedoelt, zijn er niet meer dan zeven. Over andere persoonlijke helpers uit de engelenwereld geeft de Bijbel geen informatie. Wat we wel weten, is dat een mens zich graag groot houdt. Daarom moet de vraag luiden: voor wie zijn er beschermengelen? Niet automatisch voor iedereen. God zendt hooggeplaatste hemelse dienaren uit om in deze wereld gelovigen die hulp behoeven, bij te staan. Denk niet dat je ze nergens voor nodig hebt. Anders loop je het risico dat de beschermengelen je voorbij vliegen, op weg naar de geringen.”

Reden om dit boek niet te lezen

Een uitvoerig exegetisch commentaar op engelenverhalen is hier niet te vinden. En dat is wel jammer. Ik vroeg me bijvoorbeeld af wat nu de oorsprong is van al die engelenverhalen: hoe speelden engelen bijvoorbeeld een rol in de toenmalige heidense Helleense context, en hoe verschilde dat van de christelijke engelenleer? En is de bijbelse taal over engelen niet veel complexer en gelaagder dan Van ­Houwelingen doet voorkomen?

Reden om dit boek wel te lezen

Van Houwelingen wil geen diep-theologische studie van engelen bieden, net als het hem er niet om gaat te laten zien dat onze wereld vol spannende paranormale geheimen is.

De kern van zijn verhaal is: in ons leven is God meer aanwezig dan wij denken. Voor dat doel sleurt hij de engelen misschien wat al te speels aan hun fragiele vleugels onze onttoverde wereld binnen. Maar ach, die engelen kunnen dat vast wel hebben. Want, zo zegt hij, het is hun taak om ons naar God te begeleiden.

Lees ook:

‘Laat de kerk openstaan voor engelen’

Engelen zijn populair, maar niet in de kerk. Daar wordt de engelenopleving met argusogen bekeken. Tot grote spijt van dominee Rob Visser, die alle geloofservaringen wil omarmen.