Een volle kerk zit er voorlopig niet in. Is dat erg?

Eerst zat er hooguit een handjevol mensen – voorganger, koster, organist – en keek de meerderheid vanuit huis online mee. Toen mocht de groep kerkgangers ietsje groter worden, maximaal dertig. En vanaf komende zondag zit er geen grens meer aan het aantal gelovigen dat naar de vieringen mag komen, zolang er ten minste 1,5 meter afstand wordt gehouden. Het is nog maar de vraag of veel kerkgangers daarop zitten te wachten. Vooral ook omdat samenzang nog steeds wordt afgeraden, en echte ontmoeting niet echt mogelijk lijkt. Maar hoe het ook zij: een volle kerk zit er voorlopig sowieso niet in.

Is dat erg? In Kerk in Den Haag, maandblad voor ­spiritualiteit, cultuur en samenleving, betoogt Jan Goossensen dat een lege kerk juist een spiritueel cadeau is. In de leegte van de kerken ziet hij een ‘herbeleving van devotie en spiritualiteit’.

“De coronakerk geeft – verplicht – nieuwe uitzichten. Bijna letterlijk. En uitzicht, daar draaide het altijd al om. Want waarom gaan veel mensen in de kerk altijd op de achterste banken zitten? Of in de zijvleugels, waar het geluid altijd minder is? Omdat ze graag, op momenten dat er behoefte is aan bezinning, tegen een veilige achtergrond loom in de verte staren. Noem het een overblijfsel uit de evolutie. Als de oermens ’s avonds uitgejaagd was en zijn grot in dook, wilde hij graag uitkijken over een heuvelachtig landschap met hier en daar een element: een prooidier, een boom, een beekje. Zo gaat het ook in de kerk, als vindplaats van archetypische emoties.”

Goossensen verwijst naar onderzoek uit de jaren ­negentig waarin mensen uit elf landen gevraagd werd welke elementen en kleuren het voor hen mooiste schilderij zou moeten bevatten. Resultaat: mensen zien het liefst een groot, rustiek landschap, om bij te ontspannen.

“Toegepast op de coronakerk: het is niet ondenkbaar dat bezoekers, teruggeworpen op hun anderhalvemeterstoeltje, die opgelegde eenzaamheid helemaal niet als beperking zien. Ze kunnen nu in alle rust het kerkelijke landschap dat zich voor hun ogen uitstrekt, in zich opnemen. De leegte voedt het brein. Wat er verder nog allemaal wordt gezegd is van minder belang.”

Kerk: een groep mensen bij elkaar geroepen

De kerk als een plaats om te verpozen dus. Maar dat is niet genoeg, betoogt Ad de Keyzer in Herademing, tijdschrift voor spiritualiteit en mystiek. De kerk is een heilige ruimte, zegt De Keyzer. Maar wat betekent dat eigenlijk?

“Kerk is de plaats bij uitstek voor het (aan)roepen van God. Het woord kerk komt van het Griekse bijvoeglijke naamwoord kuriakè, van de Heer. Kerken mogen we beschouwen als ruimten waar Gods naam woont. Die naam krijgt pas zijn betekenis wanneer hij wordt uitgeroepen door mensen, waar die naam klank krijgt, ruimte krijgt, gehoord wordt. Sterker nog: waar die naam niet klinkt of kan klinken, is God afwezig.”

De Keyzer wijst op een ander Grieks woord, dat kerk betekent: ekklesia. Dat woord is herleidbaar tot het Griekse werkwoord ex-kaleoo, tevoorschijn roepen.

“Vanaf het begin van onze jaartelling heerst het besef dat kerk niet alleen een bouwwerk is, maar ook en misschien wel vooral bestaat uit een groep mensen die bij elkaar geroepen zijn.”

En dan maakt het dus niet uit of dat een handjevol mensen is, of dertig, of honderd. Als ze maar samenkomen.

Lees ook:

Met gel en bamboestok naar de anderhalvemeterkerk

De coronamaatregelen worden ook voor religieuze organisaties versoepeld. Hoe werkt dat bij hen uit? Trouw volgt deze zomer de Protestantse Gemeente in Dronten.