Islamitisch graf
Een laatste rustplaats voor moslims in Nederlandse bodem, en dan voor eeuwig
Steeds meer moslims kiezen er voor om zich in Nederland te laten begraven. Maar dan moeten er wel islamitische begraafplaatsen met eeuwigdurend grafrecht komen. Door heel Nederland heen worden plannen gemaakt.
Hij zegt het met enige aarzeling, maar Ali Karamatali, voorzitter van de islamitische begraafplaats en gelijknamige moskee Ar Raza in Almere zegt het toch. “Wij zijn vol.” Technisch gesproken is er nog ruimte, met iets minder dan honderd graven. Maar liefst ziet hij dat families een andere begraafplaats vinden. De vrije plekken in Almere wil hij graag bewaren voor familieleden van de mensen die al eerder hun laatste rustplaats bij hen kregen. “Zodat als iemands vader hier al ligt, straks ook iemands moeder hier bijgelegd kan worden. Je wilt toch graag als verwanten bij elkaar zijn, dat gun ik mensen.”
Vanwege het ruimtegebrek heeft Karamatali een gesprek aangevraagd met de gemeente over een tweede locatie voor een islamitische begraafplaats. Toen er door de coronacrisis maandenlang niet naar Marokko gevlogen kon worden voor repatriëring van overledenen, kregen ze het in Almere veel drukker dan gewoonlijk. “We begroeven op een gegeven moment zo’n 35 à 40 mensen per week. Die aantallen hadden we anders per jaar.” Hij hoopt dat de gemeente wil meewerken, zegt Karamatali. “Ik vind het heel erg moeilijk om ‘nee’ te moeten verkopen aan mensen.”
De begraafplaats in Almere is zo gewild omdat ze eeuwige grafrust belooft. Dat betekent dat graven niet na een bepaalde tijd geruimd worden. Op andere bestaande islamitische begraafplaatsen, vaak gaat het dan om percelen voor moslims op een gemeentelijke begraafplaats, is dat niet het geval. In Amsterdam heeft bijvoorbeeld begraafplaats De Nieuwe Ooster een islamitisch perceel, maar hoofdstedelijke moslims weken de afgelopen tijd uit naar Almere.
Eeuwige grafrust staat nu zo hoog op de agenda dat in ten minste zeven plaatsen door het hele land plannen gemaakt worden voor nieuwe islamitische begraafplaatsen waar dat geldt. Zowel in Den Haag, Rotterdam, Amsterdam, Almelo, Hengelo, Utrecht als in Tilburg gaat het gaat dan om particuliere begraafplaatsen, zoals in Almere, die de islamitische gemeenschap zelf financiert. Afgelopen jaar kwamen er al twee van zulke begraafplaatsen bij, een in het Drentse Zuidlaren en een in het Noord-Brabantse Bergen op Zoom.
Elsa van de Loo, Amsterdam
Namens Amsterdamse moslims is eind april een werkgroep opgericht om een islamitische begraafplaats met eeuwige graf-rust te beginnen. Een van de leden is Elsa van de Loo, in het dagelijks leven advocaat, en actief voor de islamitisch geïnspireerde politieke partij Nida. “We zijn op het stadhuis bij elkaar gekomen toen de overleden mensen in Schiphol in de koelcellen lagen, omdat er vanwege corona geen repatriëringsvluchten naar Marokko gingen.”
Ze willen als gemeenschap graag een stuk grond kopen, zegt Van de Loo. “Het lastige is dat grond in Amsterdam heel schaars is, maar er is vast iets te vinden aan de randen van de stad.”
Er is in Amsterdam wel een islamitisch perceel op begraafplaats De Nieuwe Ooster, maar die kent geen vooraf gegarandeerde eeuwige grafrust. “Je kunt daar eeuwige grafrust realiseren door de grafrechten te blijven verlengen. Maar dat is niet houdbaar: je zadelt kleinkinderen dan op met enorme kosten. Kunnen en willen die dat wel blijven betalen?”
Als bekeerling ziet ze de noodzaak voor een islamitische begraafplaats des te meer, zegt Van de Loo. “Niet iedere moslim heeft een ander thuisland. Je kunt mij niet verschepen naar Marokko. En ik voel me Amsterdammer. Dat betekent dat ik ook graag hier begraven wil worden, en niet in een plaats als Bergen op Zoom.”
Abdelkader Barkane, Tilburg
Twee van de grootste moskeeën in Tilburg zijn met elkaar overeengekomen dat er behoefte is aan een islamitische begraafplaats. Abdelkader Barkane, bestuurder van de El Feth-moskee, hoopt binnenkort in gesprek te gaan met de gemeente. “Wij zijn nog niet zo heel erg ver. Maar we hebben als Marokkaanse moskee met de Turkse moskee overlegd, en besloten hierin samen op te trekken.”
“Ik ben geboren in een dorpje in de Rif. Zelf twijfel ik: wil ik daar begraven worden, of wil ik een plek achterlaten die mijn kinderen makkelijk kunnen bezoeken? Maar als bestuurder van de moskee kijk je naar wat er in je gemeenschap leeft: onder jongeren merk je dat ze Nederland steeds meer als thuisland gaan zien. En toen Marokko weigerde om overledenen te repatriëren, werd de noodzaak voor een eigen begraafplaats onder Marokkaanse moslims sterk gevoeld. Maar of dat blijft?
Ik sprak de zoon van een man uit onze moskee die vorige week overleed, en zij zijn alles aan het voorbereiden om hem in Marokko te laten begraven. Onze moskeebezoekers hebben allerlei etniciteiten. Sommigen kunnen überhaupt niet in hun land van herkomst begraven worden vanwege allerlei politieke situaties. Somaliërs bijvoorbeeld. En voor anderen zijn de kosten ook gewoon veel te groot om naar West-Afrika gerepatrieerd te worden.”
Een nieuwe generatie moslims, die in Nederland is geboren, wil steeds vaker hier begraven worden dan de generatie voor hen. En dan liefst in hun woon- of geboorteplaats. Lange tijd twijfelden moslims in Nederland eraan of eeuwigdurende graven hier ook wel echt eeuwigdurend waren, is te lezen in het proefschrift van religiewetenschapper Khadija Kadrouch-Outmany, die promoveerde op islamitische begrafenissen in Nederland en België. Mogelijk is het een kwestie van spraakverwarring. Eeuwige grafrust kun je wel degelijk bewerkstelligen, maar die term bestaat in de Nederlandse wet niet. De juridische term is hier een graf voor ‘onbepaalde tijd’. En zelfs met een graf voor bepaalde tijd kun je in theorie eeuwige grafrust verkrijgen. Zolang je maar blijft verlengen en betalen.
De betekenis van het woord ‘eeuwig’ is niet altijd helder, legde Kadrouch-Outmany eerder uit in deze krant. “Eeuwig is heel lang, hè? Eigenlijk is het een theologisch concept. Een woord dat niet van deze wereld is.” Toen ze Marokko aandeed voor haar onderzoek bleek dat eeuwige grafrust ook daar niet altijd gegarandeerd is, al wordt het wel beloofd. Het is de vraag in hoeverre de Nederlandse begraafplaatsen die vooraf eeuwige grafrust beloven, dat ook kunnen waarmaken. Wat als de bestuurders op een gegeven moment komen te overlijden of een stichting achter een islamitische begraafplaats failliet gaat? Wie neemt het dan over?
Uit het promotieonderzoek bleek dat in minder dan 10 procent van de gemeenten de mogelijkheid bestond tot het uitgeven van graven van onbepaalde tijd. In april van dit jaar is de gemeente Rotterdam aan dat rijtje toegevoegd. Tot dan toe was het alleen mogelijk om grafrechten voor minimaal tien jaar te kopen.
Versnelde wijziging door coronacrisis
Het Rotterdamse college van burgemeester en wethouders had al tot deze wijziging besloten, maar vanwege de coronacrisis en de problemen die dat opleverde rondom het begraven, is die vervroegd ingegaan. Zo kan elke gemeente de bestaande regels aanpassen.
De nationale wet op de lijkbezorging laat het gemeentes vrij om te bepalen of ze wel of geen graven voor onbepaalde tijd aanbieden. Of ze dat ook doen, hangt van allerlei dingen af, zoals de ruimte die er binnen hun gemeentegrenzen is, en hoe de politieke verhoudingen liggen.
Een graf waarbij vooraf is vastgelegd dat er eeuwigdurende grafrust geldt, kost in Almere 8500 euro. Ali Karamatali weet: je kunt eeuwige grafrust ook bewerkstelligen door grafrechten steeds te laten verlengen. Maar er is toch gekozen voor de constructie met een belofte en betaling vooraf. Voor de zekerheid, zegt hij.
“Ik ben ervan overtuigd dat kleinkinderen dat op een gegeven moment niet meer voor hun opa gaan betalen. En dan moet er toch geruimd gaan worden. Mensen zullen er in de toekomst waarschijnlijk toch anders over gaan denken, en er minder waarde aan gaan hechten. Helemaal als de economische situatie niet goed is, dan denkt iedereen aan zijn eigen portemonnee. Dan zal het al snel zijn: ‘Het is al honderd jaar oud dat graf, dus ja’.”
Als hij denkt dat moslims in de toekomst wellicht anders denken over de eeuwige grafrust, kan dat dan ook gelden voor het bestuur van de begraafplaats? “Ja, maar de stichting sluit een overeenkomst voor de familie, waarin de condities zwart op wit staan, met het grafnummer en de rechthebbende erbij. Ik heb hier juristen naar laten kijken, en daar geen commentaar op gekregen.”
‘Elke geloofsgenoot een broeder of een zuster’
Oorspronkelijk was de begraafplaats in Almere bedoeld voor de Surinaamse gemeenschap. “Maar we willen de graven nu niet meer alleen aan de eigen gemeenschap geven. Dan schiet je toch tekort. Elke geloofsgenoot is namelijk een broeder of een zuster, die we allemaal op eenzelfde manier moeten behandelen, ongeacht het land van herkomst of nationaliteit.”
Dat wil zeggen, zolang het om soennitische moslims gaat, zegt Ali Karamatali . Voor sjiitische moslims is geen plaats op Ar Raza. “Zij hebben andere rituelen. Om problemen te voorkomen is het altijd zo geweest dat ze op een apart stuk begraven worden. Dat was in Suriname ook altijd zo.”
he begraafplaats des te meer, zegt Van de Loo. “Niet iedere moslim heeft een ander thuisland. Je kunt mij niet verschepen naar Marokko. En ik voel me Amsterdammer. Dat betekent dat ik ook graag hier begraven wil worden, en niet in een plaats als Bergen op Zoom.”
Lees ook:
Hoe Nederlandse moslims hun rituelen rondom de dood digitaliseren vanwege het coronavirus
Vanwege het coronavirus digitaliseren Nederlandse moslims hun rituelen rondom de dood. En noodgedwongen krijgen overledenen in Nederland hun laatste rustplaats, niet in het land van afkomst.
Een apart hoekje voor moslims op de begraafplaats
Deze zomer brengt Trouw plekken in beeld die veel betekenen in de geloofsovertuiging of levensbeschouwing van mensen. Deel 7: Het islamitische perceel op de begraafplaats.
