Een akkertje tarwe in Witmarsum, ook dat is religieus erfgoed

Je verwacht het niet meteen van een stad als Mosul, maar juist daar wordt hard gewerkt aan terugkeer van joodse Syriërs, schrijft Judit Neurink in De Groene Amsterdammer. De invasie van IS lijkt geleid te hebben tot herwaardering van religieuze diversiteit. “Mijn ouders kochten ons huis in 1948 van een joodse familie”, zegt de 62-jarige Younis Abdellah. “Mijn negentigjarige moeder weet het allemaal nog precies en vertelt graag over onze joodse buren en dat ze die mist.”

Opmerkelijk is ook, dat de joodse wijk de oorlog relatief ongeschonden doorstond. Zelfs de synagoge staat nog overeind – zij het zonder dak. Die redding lijkt te te danken aan Carlos Huerta, die als rabbi in 2003 met het Amerikaanse leger in Mosul was en blogde hoe hij onder bergen vuilnis een synagoge ontdekte. Na de verdrijving van IS, hebben Amerikaanse robots de wijk vervolgens ontdaan van explosieven. Oudheidkundige Faisal Jeber hoopt deze wijk nu terug te brengen tot de oude glorie. “Dat zou van groot belang zijn voor de bewustwording onder de bevolking, dat een joodse wijk gewoon bij Mosul hoort. Er is hard gewerkt om de joden uit onze geschiedenis weg te vlakken. Dit is ons erfgoed, onze identiteit en onze ware geschiedenis.”

Overgrootmoeder uit Oekraïne

Erfgoed kan ook ervaren worden in zoiets nederigs als een graankorrel, blijkt uit Doopsgezind.nl. Vervolgde mennonieten (zoals doopsgezinden internationaal meestal worden genoemd) namen in hun zoektocht naar een vrijer land namelijk vaak graankorrels mee, onzichtbaar verborgen in de zoom van een jurk of een geheim laatje van een kist. Daarmee konden ze elders verder, want “laat de graankorrel voor wintertarwe los in de grond en na een jaar heb je nieuwe volgroeide korrel in de aar”. Zonder hun zaden hadden mennonieten geen leven; de reizende graankorrel staat zo symbool voor hun trektochten, concluderen Klaas Smit en Flora Visser.

Eén heel bijzonder graanverhaal komt van Dale Friesen. Voor een supermarkt in Ohio produceert deze Fries het zogenaamde Turkey Red Wheat, dat zijn doopsgezinde overgrootmoeder Maria Friesen ooit meenam uit de Oekraïne. Dit oergraan kan tegen wind, regen en sneeuw en richt zich weer op als het is platgeslagen. En het mooie is: dat oergraan wordt inmiddels ook weer verbouwd in het Friese Witmarsum, waar Menno Simons, grote inspirator van de doopsgezinden, in 1496 het levenslicht zag. Het graan is als het ware weer thuisgekomen. Of het Turkey Red Wheat het in Witmarsum goed zal doen, is trouwens nog onzeker. De winters in Nederland zijn misschien niet streng genoeg.

Een grote berg hout en stenen

Dat gebouwen niet altijd ervaren worden als het belangrijkste religieus erfgoed, weten we uit Trouws onderzoek naar hergebruik van leegstaande kerken. In Gaandeweg bevestigt dominee Gerlof van Rheenen nog eens dat breder levende standpunt onder protestanten. Want hoe dierbaar kerkgebouwen ons ook zijn, “uiteindelijk hebben ze iets tijdelijks, als een tent. (…) Zijn ze er vooral om ons stil te zetten bij de vraag, of Gods Geest ook in uw en jouw hart mag tabernakelen.”

Columnist Mariska van Beusichem, stadspastor te Zwolle, verwoordt het wat concreter. Nu de Grote Kerk in Zwolle wordt verbouwd, en binnen een oorverdovend verbouwingslawaai heerst, beseft ze dat zelfs een mooie kerk in feite “niet meer is dan een hoop steen en een berg hout”. Wat écht telt, merkt ze als een groep achtjarigen het stiltecentrum van de kerk bezoekt en één jongen een kaarsje opsteekt voor zijn broer, om wie hij zich zorgen maakte. Daarop verzinken de kinderen zo lang in gebed, dat de juf ze moet aanmanen terug naar school te gaan. Daarop concludeert Van Beusichem: “Het gebed van de kinderen is heiliger dan de hele berg hout en stenen bij elkaar.”

Lees ook:

Niemand zit te wachten op een lege kerk. Maar herbestemming is ingewikkeld

Een op de vijf kerken in Nederland is geen kerk meer, en de verwachting is dat dat aandeel nog flink gaat groeien. Alhoewel het tempo van kerksluitingen veel lager is dan werd voorspeld. Kerken zijn creatiever geworden. Of is het uitstel van executie?