Deze leegte is geen lege leegte, maar leegte als beschikbaarheid

Hoe vaak aarzelen we niet om op weg te gaan, rustend op de zekerheden die we hebben, de luxe en welvaart, de routine, het alledaagse gemak… Nu die veilige zekerheden als gevolg van het coronavirus stuk voor stuk dreigen weg te vallen, slaat bij veel mensen opnieuw de vertwijfeling toe. Ik merk het bij mijzelf, bij familie en vrienden en op sociale media: hoe nu verder, wanneer is dit voorbij, wat te doen?

Tijdens de eerste golf was het, terugblikkend, eigenlijk nog best goed te doen allemaal. Hoewel de schrik over het om zich heen razende virus er goed in zat en veel mensen hun inkomsten van de één op andere dag zagen wegvallen, kwam het kabinet al snel met royale steunpakketten en overheerste in de samenleving het idee dat we het virus er ‘samen wel onder zouden krijgen’.

Inmiddels is pijnlijk duidelijk geworden dat Covid-19 zich niet zomaar laat bedwingen. De kritiek op het coronabeleid groeit met de dag: doen we wel genoeg, zijn we niet te laat, loopt het RIVM niet achter de feiten aan? De perspectieven voor de lange termijn zien er – zowel op het vlak van de economie als de volksgezondheid – somber uit. Intussen buitelen de meningen over hoe het beter moet of kan over elkaar heen en lopen de emoties steeds vaker hoog op.

Eigenlijk begint de ernst van de crisis nu pas echt zichtbaar en voelbaar te worden. Dit gaat niet zomaar voorbij, we zullen er voorlopig mee moeten leren leven. Maar hoe? Vlak voor de laatste persconferentie stuitte ik op internet op een citaat van de Joodse schrijver Etty Hillesum: “Je moet ondanks de vele mensen, de vele vragen, de veelzijdige studie, altijd een grote stilte met je meedragen, waarin je je steeds terugtrekken kan, ook te midden van het grootste gewoel en midden in het intensiefste gesprek.”

Hillesum schreef deze woorden in haar dagboek tijdens het tumult en de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog. Die stilte die zij met zich meedroeg was zeker geen vluchthaven voor de werkelijkheid. Het hielp haar daarentegen zich tot de tergende onzekerheid, het verdriet en het lijden om zich heen te verhouden. Het was haar ankerpunt, de diepste grond van haar bestaan waar zij voortdurend mee in dialoog stond.

De vertwijfeling, angst en onzekerheid die de coronacrisis bij velen teweegbrengt, staan natuurlijk niet geïsoleerd op zichzelf. Ieder mens wordt vroeg of laat geconfronteerd met momenten waarop je weet: dit kan ik zelf niet meer organiseren. De grip is weg, het perspectief zoek, alles lijkt verloren. Wat dan overblijft is de mogelijkheid om je in die stilte terug te trekken. Hillesum wist dat dit geen lege stilte is, geen lege leegte, maar leegte als beschikbaarheid.

In de Bijbel heeft deze stilte een bijzondere naam: JHWH. En die betekent: ik zal er zijn.

Die naam is er, altijd, eeuwig en onveranderlijk.

In die naam sterft de oude mens met zijn schijnbare zekerheden.

In die naam licht een beschikbaarheid op die ons niet over het hoofd ziet, maar die wij in alle drukte zo vaak over het hoofd zien.

Totdat tot onze verbijstering onze wereld stilstaat. Dan blijkt er ineens ruimte te zijn als uitnodiging om als nieuwe mens op weg te gaan.

Welmoed Vlieger (1976) studeerde wijsbegeerte en wetenschap van godsdienst en levensbeschouwing aan de Universiteit van Amsterdam. Lees haar columns hier terug.