Fotograaf Jeroen Taalman portretteert predikanten van kleine gemeenten en hun kerk. ‘Ik wil laten zien dat die gemeenschappen echt nog leven.’
Tijdens zijn ochtendloop jogde fotograaf Jeroen Taalman net buiten Apeldoorn voorbij een oud dorpskerkje. De kerk bleek al jaren niet meer in gebruik als godshuis. Hij vroeg zich af of dorpskerken in rap tempo uitsterven en was benieuwd naar de predikanten die er preken. “Zo’n kerkje ergens in Noord-Groningen”, lacht hij nu nog, “wie gaat dáár nou zitten?”
Al die vragen leidden tot het project ‘Portret van de Kerk’, een serie in wording met dertig portretten van predikanten uit Groningen en Friesland. Taalman bezoekt hen in hun kerk. Daaraan gaat een uitgebreid gesprek vooraf, dat soms wel uren duurt. “Dan is het bezoek al geslaagd”, vindt hij. “Aan het eind denk je ineens: o ja, die foto. Het gebouw is minder belangrijk – het gaat om de persoon. Ik wil een portret dat weergeeft wie dat is.” Volgend voorjaar is de serie af en worden de foto’s gebundeld.
Praten met de predikant
Tijdens elk gesprek komen bijzondere verhalen naar boven. In de dorpskerk van Stedum streek bijvoorbeeld de jonge predikant Wouter van Wingerden neer. “Hij zat in de Alblasserwaard, maar moest niets meer hebben van de bible belt”, vertelt Taalman. “De vrijzinnige geloofsopvatting ligt hem veel beter.” In Stedum is Van Wingerden voorganger in de Bartholomeüskerk (PKN). “Hij woonde aanvankelijk in de pastorie, een fantastisch pand.” Maar de dominee verhuisde liever naar een gewoon huis in het dorp. “Hij wilde mensen tegenkomen op de fiets, even een praatje maken. Dat vind ik een mooie gedachte.”
Taalman had voorafgaand aan het project verwacht: hoe noordelijker, hoe conservatiever. Het tegengestelde blijkt waar. “De gemeenten die ik heb gesproken zijn liberaal, informeel en gezellig. Mensen zijn met elkaar begaan.” Hij ontdekte dat veel dorpsgemeenten de brede functie van de kerk als ontmoetingsplaats minstens zo belangrijk vinden als de religieuze functie. “Als er iets georganiseerd wordt – een muziekavond, expositie of cursus – is een groot deel van het dorp betrokken.” Taalman vertelt de predikanten gekscherend te hebben voorgelegd dat de dorpskerk eigenlijk hetzelfde is als een dorpshuis, maar dan zonder klaverjassen. “Dat waren ze wel met me eens.”
Herbestemming
Taalman fotografeert alleen kerken die in gebruik zijn. In Nederland verliezen steeds meer kerken hun religieuze functie. Ook in Apeldoorn, Taalmans woonplaats, is de Zuiderkerk volgebouwd met appartementen. “Prachtige woningen, daar niet van. Maar van de kerk is niets over”, zegt hij. Met herbestemming heeft hij op zich geen probleem. Toch ziet hij het liefst dat voormalige kerken hun verbindende functie houden. “Het is mooi als het een dorpshuis of expositieruimte wordt. Een plek waar mensen bij elkaar komen.”
Strenge basisschool
Taalman is geboren in Bleskensgraaf, vlakbij Rotterdam. “De basisschool in mijn dorp paste lijfstraffen toe. Met de liniaal op de vlakke hand of je oorlel afdraaien. Leerlingen kregen slaag – met het vingertje in de lucht en de Bijbel in de hand.” Toen hij een jaar of veertig was, ging Taalman terug naar de school. “Gewoon uit nieuwsgierigheid: hoe gaan de mensen er nu met elkaar om?” Hij sprak de directeur, die daar nog maar tien jaar zat, en vroeg hem of leerlingen nog steeds elke maandagochtend een psalm uit hun hoofd moeten opzeggen. “Nee, dat is niet meer zo”, zei de directeur. “Dat doen we tegenwoordig op woensdag.”
Het resultaat van die schoolervaring was dat Taalman als tiener het hele geloof vaarwel zei. Toch heeft religie altijd zijn belangstelling gehouden. “Ook dit project komt voort uit die interesse. Wie is daar actief, wat drijft hen?”
Verschillende smaken
De ‘ideale kerk’ voor de fotoserie hoeft niet oud te zijn. “Als een kerkgebouw altijd een kerkelijke functie heeft gehad, is dat sfeerverhogend voor de gemeente”, denkt Taalman. “Maar ik bezoek niet alleen middeleeuwse kerken, al zijn die wel heel mooi. Ik wil verschillende denominaties terug laten komen, verschillende ‘smaken’. De portretten moeten de variatie in het kerklandschap laten zien.”
Een moderne kerk is natuurlijk vaak functioneler, benadrukt hij. “Maar ik heb nog nooit iemand horen zeggen: wat fijn dat we in een badmintonzaal zitten.” Toch gaat Taalman ook minder mooie kerken niet uit de weg. “Sommige predikanten excuseren zich voor hun kerkgebouw. Daarin zit wellicht wat ongepaste bescheidenheid. Je moet trots zijn op wat je hebt.”
Lees ook:
Niemand zit te wachten op een lege kerk. Maar herbestemming is ingewikkeld
Een op de vijf kerken in Nederland is geen kerk meer, en de verwachting is dat dat aandeel nog flink gaat groeien. Alhoewel het tempo van kerksluitingen veel lager is dan werd voorspeld. Kerken zijn creatiever geworden. Of is het uitstel van executie?
Ook een kleine kerk heeft een roeping
De krimp van de kerken zet door. Hoe erg is dat eigenlijk, vraagt het theologisch elftal zich af. ‘Ik maak me meer zorgen over de vitaliteit van de kerk.’
