Econoom Paul Schenderling heeft de bakens in zijn leven verzet om de klimaatcrisis te lijf te gaan. Dat vergt pijnlijke keuzes. ‘Maar het moet.’
Hij staat nog altijd op de site van filosoof en politicoloog Govert Buijs als een van diens promovendi op het onderzoeksthema ‘Markt, Liefde & Menselijke Bloei’ aan de Vrije Universiteit: econoom Paul Schenderling (33) uit Amersfoort. “Maar ik ben ermee gestopt. En ik ben uit de redactie gestapt van Christen Democratische Verkenningen, een tijdschrift van het CDA. In de kerk ben ik geen ouderling meer. En ik werk nu geen vijf dagen in de week meer als consultant, maar drie. Genoeg om van te leven.”
U zei tegen mensen om u heen: ‘We hebben nog tien jaar om de aarde te redden van de klimaatondergang’. Dat schokte hen.
“Dat heeft mensen geraakt, ja. Maar ik wil me daarmee bezighouden.”
Is het een opluchting dat u zo de handen vrij hebt, of voelt het als een verlies?
“Het is, eh, pijnlijk. Maar het moet.”
In 2018 schreef de jonge econoom bezorgd dat er een nieuwe ‘politieke filosofie’ nodig was die het klimaatvraagstuk niet in toekomstmodellen vangt, maar serieus neemt als actuele dreiging. Daar hoorde, zei hij de Franse denker Bruno Latour na, een nieuwe, religieuze taal bij, “een taal waar een appèl van uitgaat en die mensen aanzet tot bescheidenheid”.
Nu, drie jaar later, is Schenderling nog dieper doordrongen van de klimaatverandering. De bewijzen ervoor stapelen zich op. “Ik kan het alleen maar catastrofes noemen. Kijk naar de IPCC-rapporten, waarin klimaatwetenschappers uittekenen hoe nu al de regio rond de evenaar ten onder dreigt te gaan als we niet snel de CO2-uitstoot terugdringen.”
Begin dit jaar publiceerden Schenderling en zijn collega-econoom Matthias Olthaar het boek Hoe handel ik eerlijk, waarin ze berekenden wat de prijs is voor de welvaart van rijk Nederland: elk huishouden – goed voor bijna één volledige baan – vraagt in niet-westerse landen dubbel zoveel arbeid.”
Je kunt dat zien als werkgelegenheid, waarmee arme mensen zich een inkomen verwerven.
Dat is het beslist niet, reageert Schenderling. Het gaat om moderne slavernij, stelt hij. “Het zijn bijna twee dagloners per Nederlands huishouden, in totaal 14 miljoen mensen die worden uitgebuit in dienst van de BV Nederland. Dat raakt me.”
Waarom raakt u dat?
“Het is een kwestie van verbeelding. Als ik bij mij thuis de glazenwasser betaal, hoe kan ik hem dan recht in de ogen kijken als ik hem tien keer zo weinig geef dan ik zelf betaald zou krijgen? Dat is wat we voor de arbeid in arme landen overhebben.”
Speelt daarin mee dat u als domineeszoon bent opgegroeid met de maatschappijkritiek van oudtestamentische profeten?
“Zeker. Ik denk dat sociale verbeelding en profetie dicht bij elkaar liggen. Neem de profeet Jesaja. Die zei: ‘Wee degenen die zich huis na huis toe-eigenen, en akker na akker, totdat er voor niemand meer ruimte is’. Voor iedereen is dus één huis genoeg en je hoort beschikking te hebben over je eigen arbeid. Maar we hebben de VOC-mentaliteit geperfectioneerd, verschepen miljoenen arbeidsjaren vanuit lagelonenlanden en gebruiken daar voor onze consumptie elf keer het oppervlak van Nederland. Stel je eens voor dat die 14 miljoen slaven hun eigen land bewerken, wegen aanleggen en hun economie opbouwen.”
Dat is een streep door de rekening van het globalisme.
“Ik geloof niet in die wereldwijde economie met open markten en vrijhandel, geleid door een onzichtbare hand die welvaart rechtvaardig verdeelt.”
Inmiddels is een handvol ‘communities’ opgezet rond Hoe handel ik eerlijk. “Daarnaast zoeken we uit hoe duurzaam goederen worden geproduceerd, ecologisch en sociaal. Daar geven we advies over: koop spullen die lang meegaan en te repareren zijn. Koop tweedehands. Auto weg en vegetarisch eten.”
Dat is nog wat anders dan je halve baan opgeven. En je promotie. Staat die in de koelkast?
“De vrieskast.” Het was een radicale keus, zegt hij zichtbaar aangedaan. “De klimaatcrisis raakt me minstens zo erg als die slavernij. De feiten zijn enorm alarmerend. Ik móest mijn geweten laten spreken. Er is één feit waar ik elke dag aan denk, het is verschrikkelijk: door hitte, droogte en overstromingen raakt het woongebied van 1,5 miljard mensen tussen nu en vijftig jaar onbewoonbaar. En als we niet vóór 2030 de CO2-uitstoot naar beneden brengen, dan stijgt het aantal tot 3 miljard. Onbevattelijk leed. Ja, dat emotioneert me. Een oorlog kun je afwenden. Rond de evenaar is deze oorlog al vrijwel verloren.”
U wilde promoveren op de filosofische fundamenten van de kwaliteit van leven. Daarmee kon u een academische dimensie geven aan uw zorgen daarover.
“Ja, maar in de politieke filosofie is weinig ruimte voor ethische verbeeldingskracht om over kwaliteit na te denken. Daar is men wat beducht voor. Hoe dan ook, ik ga alles op alles zetten om de ergste scenario’s af te wenden. Als we de uitstoot van broeikasgassen vanaf 2030 niet pijlsnel naar beneden brengen, jaar op jaar – en ik weet als beleidsadviseur hoe moeilijk dat is – dan is er geen leven meer voor miljarden mensen.”
Schenderling is het met Bruno Latour eens: óf de politiek herstelt de natuur óf de natuur dooft de politiek uit. Daarover is hij onverwacht optimistisch. “Ik geloof dat we met de bestaande instituties het klimaat kunnen redden. Mijn grote ‘maar’ is dat dat niet kan met het dogma van economische groei. Dat dogma is nog steeds van kracht in het nieuwe regeerakkoord.”
Schenderling is sceptisch over de vooruitgangsoptimisten die stellen dat de razendslimme mensheid wel weer technieken zal verzinnen om de klimaatproblemen het hoofd te bieden. Ook heeft hij grote bedenkingen tegen de nieuwe mode: groene groei. “Je kunt niet groeien en een grote sprong voorwaarts maken in biodiversiteit, je kunt niet groeien en hulpbronnen sparen.”
De enige partij die het groei-ideaal afwijst, is de Partij voor de Dieren. Daar heeft Schenderling wel sympathie voor (‘Moeten ze wel hun plannen door laten rekenen’), maar hij blijft lid van het CDA.
Zijn missie is om wie het maar horen wil, beleidsmakers voorop, ervan te doordringen dat ‘het ideaal van groene groei een catastrofale misvatting’ is, die ons aan, en na 2030 óver de rand van de afgrond brengt. Het is de boodschap die hij ook als consultant bij Berenschot wil vertolken, ook al is dat adviesbureau nog niet van het groei-ideaal afgestapt, erkent Schenderling.
U verziekt als een echte profeet het feestje van de economische groei waarmee we toch onze vooruitgang financieren.
“Ja, maar het is onzin dat we teruggeworpen worden in de 19de eeuw. Ik noem het liever niet de-growth (krimp, red.). Ik zeg: er is leven na de groei. Op het hoge niveau van luxe en welstand dat we hebben bereikt. Ik ben nu bezig om met jonge denkers van negen politieke partijen een beeld te schetsen van hoe mooi dat eruit gaat zien.”
Lees ook:
Paul Schenderling en diens schrijfkompaan Matthias Olthaar willen de economische groei een halt toeroepen
Daar is weinig maatschappelijke steun voor. Want groei put niet alleen de planeet, maar ook de mens uit.
Ook mengden ze zich in het slavernijdebat: protestanten dienen luider te protesteren tegen hedendaagse uitbuiting.
