Denk eens aan een denkcadeau

Onwijs grote filosofie doeboek

De makers van Filosofie Magazine vergeten de jongere lezer niet. Het ‘Onwijs grote filosofie doeboek’ is geschreven door ‘kinderfilosofe’ Sabine Wassenberg. Ze maakte eerder onder andere ‘Kinderlogica’, waarin ze haar ervaringen met filosofie op een multiculturele school beschrijft.

Het thema van dit derde doeboek is ‘waarheid’. Hoe kun je weten of wat je ziet ook echt bestaat, wat doe je met graancirkels?

Wat het ‘grote’ Filosofie Magazine kan, kan dit kindje ook: mooi wezen. Het werkboek is daarnaast voorbeeldig compleet, je kunt er - van 8 tot 88 jaar - gerust een paar uur in ronddolen, door een paar millennia wijsbegeerte - van ethiek tot een koekjesrecept met van die tegeltjeswijsheden erin. En filosoferen natuurlijk. Dat is, aldus Wassenberg, nadenken over vragen waar je geen goed antwoord op weet, en die je ook niet op Wikipedia kunt vinden.

Wat de wijsgerige kindercadeaus gemeen hebben is dat ze hun gebruikers niet onderschatten. Voorbeeld: wat vindt Habermas van consensus, wat zei Aristoteles ervan, en wat vind jij? En hoe komt een rechtbank tot consensus?

In dit doeboek leer je hoe je een leugendetector maakt, of hoe je nepnieuws kunt onderscheiden van echt nieuws. Ook is er een setje knipkaarten voor truth or dare - met vrolijke, en soms diepgravende opgaven, en als je niet wilt filosoferen, dan kun je altijd nog vragen ‘Heb je wel eens in een zwembad geplast?’

Sabine Wassenberg
Het onwijs grote filosofie doeboek
Filosofie magazine; 100 blz. € 12,50

Denktekenen

Hoe voer je met kinderen een filosofisch gesprek? Geef als volwassenen niet zelf je mening, geef óók geen complimenten want je hoort niet te sturen. Dat staat in de toelichting bij ‘Denktekenen’, een doosje met 45 tekenopdrachten waarmee kinderen filosofisch aan de slag kunnen. Natuurlijk gaat het niet om mooi tekenen, maar om het verbeelden van ideeën - volgens maakster Fabien van der Ham krijg je zo kinderen die verbaal wat minder haantje-de-voorste zijn ook mee.

”Als je iets raar vindt, dan betekent dat alleen maar dat je een mening hebt en verder niks”, staat er op de tekenkaart ‘Raar’. De vragen achterop wijzen de volwassen begeleider de weg. Vinden slimme mensen vaker of minder vaak iets raar dan anderen? Wie vinden vaker iets raar, oude of jonge mensen? Als je iets raar vindt, wat zegt dat dan over jou?

Van der Ham heeft op basisscholen in Groningen ruim ervaring opgedaan, de toon van haar spel is optimistisch. Neem de toelichting op ‘Nuttig’: Een heleboel uitvindingen komen ook door vorige uitvindingen, zoals een ontnieter. Hoe meer we uitvinden, hoe meer we nodig hebben. Nuttige dingen zorgen voor een waterval aan nog meer nuttige dingen.” Bij de toelichtende vragen staat wel: ‘moet alles nuttig zijn?’, maar niet: ‘wat moeten we al die spullen?’

De charme van ‘Denktekenen’ is dat je daarmee niet alleen nadenkt “met de logische kant van je hersenen, maar ook met je creatieve kant. Zo ontdek je sneller jouw eigen antwoorden.”

Fabien van der Ham
Denktekenen, 45 tekenopdrachten die kinderen aan het denken zetten Filosovaardig; € 24,50

Zijn er nog vragen?

Je kunt ze geen exoten meer noemen, want ze zijn een vertrouwd verschijnsel geworden in de Nederland: de Belgen. Vooral psychiaters. Maar ook de Vlaamse filosofen trekken de aandacht. Zoals de Gentse hoogleraar medische filosofie Ignaas Devisch. Voor het eerst waagt hij zich aan een kinderboek, ‘Zijn er nog vragen?’ - dat óók is geschreven omdat Devisch vindt dat volwassenen zich met niet oplosbare kwesties dienen bezig te houden, met ‘afgrondelijke vragen’ ook. Ongemakkelijk, “maar dat we er ons zelf mee confronteren is een goede zaak.”

Die kinderen dus, ze krijgen volwassen vragen geserveerd. Waarom doen mensen elkaar pijn? Waar komen we vandaan? En - het is een geheide vraag in alle kinderfilosofische uitingen van vandaag: hoe weet je of iets waar is?

Onnodig te zeggen dat het antwoord ‘nou, daarom’ of ‘omdat ik het zeg’ niet goed gerekend wordt. ‘Zijn er nog vragen?’ is volgens de auteur een aansporing om aan de keukentafel aan de praat te raken, “waarbij je geen schrik moet hebben voor moeilijke vragen”. En als je er niet uitkomt? Dat is het mooiste van al, want dan snapt een kind dat de wereld ingewikkeld in elkaar zit en dat zelfs haar ouders niet weten hoe het zit.

‘Zijn er nog vragen?’ doet het meest aan een traditioneel boek denken. Devisch pakt het literair verhalend aan, al is de stijl soms wat stijfjes. Welk kind zegt “daar wil ik het fijne van weten. Hier is iets niet in de haak”? Belangrijker is de brede blik die Devisch opent en die ‘Zijn er nog vragen?’, net als de andere filosofische presentjes, ook voor grote mensen de moeite waard maakt.

Ignaas Devisch
Zijn er nog vragen?
Borgerhoff&Lamberigts; 96 blz. € 22, 50

Troostfilosofie

Wat een crisis al niet doet. De filosofische veelschrijver Stine Jensen en illustrator Marijke Klompenmaker besloten tijdens de eerste lockdown tekstjes te verzamelen omdat “wie niet veel naar buiten kan, wel naar binnen kan keren om van daar uit de buitenwereld te bekijken.” Toen de maatschappij van het slot ging (een tweede lockdown hadden de makers niet voorzien) brachten ze de oogst bijeen. Het onlineproject staat nu in ‘Troostfilosofie’ op papier, een stuk of vijftig ‘minifilosofiebreaks’, korte, fraai geïllustreerde hoofdstukjes die steevast met een vraag eindigen.

Soms hangt de vraag sterk aan de lockdown. ‘Never waste a good crisis’ (Churchill) loopt uit op de vraag: Wat heb jij geleerd van de coronacrisis?’

De meeste andere items zijn ook na de pandemie bruikbaar. Zoals Jensens favoriet, Dolly Parton - wie de regenboog wil, krijgt de regen erbij, gevolgd door een subtiele uiteenzetting over het verschil tussen polariteit en dualisme.

Het niveau is soms best pittig. ‘Eenzaamheid’ snapt elk kind, maar het motto erboven, van Griet Op de Beeck? “Misschien snijdt eenzaamheid als je bij mensen bent dieper dat alleen zijn waar geen misverstand over bestaat”. Of Bomans (over ruzie): “Er zijn vormen van afkeer, die op verwantschap wijzen”.

En passant komen er ook wat ‘echte’ filosofen langs - Kierkegaard een paar keer zelfs.

Stine Jensen en Marijke Klompmaker
Troostfilosofie. Voor elke dagen een inspirerende gedachte
Kluitman; 128 blz., € 18,99

Denkballades

Ook de Denkballades danken hun bestaan aan zeker virus. In maart, toen de eerste lockdown inging, zat ook Floor Wittink thuis. De musicus uit Midden-Beemster trad tot dat moment op met ‘Misschien wisten zij alles’, een concert voor volwassenen. Op de piano en de saxofoon begeleidde ze zichzelf, terwijl ze dierenverhalen van Toon Tellegen vertelde. Het was de bedoeling dat Wittink dit najaar het theater in zou gaan. In plaats daarvan nam ze haar programma op video op. Dat is nu ‘denkballades’ geworden.

De kracht van het origineel is dat het ook voor jonge kijkers en luisteraars geschikt is - en de verhalen van Tellegen bewijzen zichzelf ook hier als een prachtige denkbron, met de wijsgerig ingestelde mier en de praktische eekhoorn.

Gelikt zien de filmpjes er niet uit, ‘Denkballades’ zijn slow television en alleen daarom al het bekijken waard.

Strikt genomen zijn de ‘Denkballades’ onderwijsmateriaal, je wordt op de site aangesproken als ‘docent’- maar daar schrikken veel ouders en andere verzorgers na zoveel thuisonderwijs niet meer van. De docentenhandleiding biedt prima stof tot nadenken, ‘filosofiejuf’ Fabien van der Ham mijmert door op het thema van de aflevering (‘Kun je niets weten?’) en al met al steek je er als volwassene stiekem wat van op. Dan krijg je ook nog fijne klassieke muziek voorgeschoteld van de klassiek geschoolde Wittink.

Floor Wittink en Fabien van der Ham
Denkballades, bestellen op filosovaardig.nl
Filosovaardig; € 15 euro per ‘ballade’, 5 voor € 55