De zin van Lucky Fonz III: ‘Gods doel is de doelloosheid’

“Ik ben, net als wel meer mensen, beïnvloed door Nescio, pseudoniem van Jan Hendrik Frederik Grönloh (1882-1962). Mijn zin komt uit zijn novelle Titaantjes. Hij schrijft erin hoe Koekebakker, de hoofdpersoon, in de zon zit bij een rivier, en kijkt naar hoe het water stroomt, met een dankbaar en ootmoedig gevoel. Dan voelt hij zich ‘God, de oneindigheid zelf’. ‘Doelloos zit ik, Gods doel is de doelloosheid’.

“Een hele mooie zin vind ik dit. Ergens is het ook een beetje komisch of blasfemisch, want traditioneel gezien wordt God zélf natuurlijk altijd als doel beschouwd. Je moet zijn zoals God, of zoals de zoon van God. Hij is het doel of het heilige, het ideaal om naar te streven.

“Over Gods doel gaat het verder nooit, ook niet in de Bijbel, geloof ik. Hier is de stelling dat Gods doel de doelloosheid is. Best een ingewikkelde paradox.

“Bij Nescio gaat het vaker over de ervaring van een leegte waar hij eigenlijk God had verwacht. Maar als het gaat om de natuur zit hij met een soort overschot aan spirituele gevoelens. Hij is ook een natuurdichter die de hele tijd het sublieme ervaart in dingen als het stromen van een beekje.

Spiritualiteit zonder fixatie

“Veel mensen zitten met zo’n gevoel, ik ook. Dat wazige gevoel van: Wat heb je aan spiritualiteit zonder fixatie, zonder punt van waar het heen moet? Religieus of spiritueel ben ik niet, ik hou er in elk geval geen praktijken op na. Maar ik hou van het nadenken over al het onzichtbare, het metafysische. Over een vraag als: ‘Wat moet je nou met je leven?’.

“En het voelt een beetje boeddhistisch aan, toch, de zin van Nescio? Ik lees momenteel zijn biografie en merk dat oosterse wijsheden toen best hip waren. Zelf ben ik altijd wel bezig met boeddhistische filosofie, nu lees ik bijvoorbeeld de Vimalakirti Sutra. Je kunt het belangstelling voor spiritualiteit noemen, eigenlijk is het meer: interesse in levensbeschouwelijke opties.

“Ik vind het idee van Gods doel als doelloosheid een hele positieve instelling. Misschien zou ik het zelfs als een soort motto kunnen dragen. Zinloosheid, doelloosheid, dat wordt heel erg onderschat. In het economische systeem, maar ook in het wetenschappelijke: je hebt een soort ruimte nodig waar dingen kunnen gebeuren die geen zin hebben.

“Uit de muziek weet ik: als ik gewoon een beetje aan het spelen ben, aan het klooien op de piano, doelloos, dan gebeurt er op een gegeven moment plots iets waarvan ik denk: ‘Hee, dat is een mooie melodie’, en een half jaar later zingen allemaal mensen dat dan mee en is het op Spotify als een mooi liedje te vinden.

Zinloosheid gaat vooraf aan zingeving

“Die speelsheid, die doelloosheid, is een voorwaarde van waaruit iets kan ontstaan. Dat is ook wat existentialisten bezighield. Sartre zei: existentie gaat vooraf aan de essentie. Ik vat dat op als: zinloosheid gaat vooraf aan zingeving.

“Ik zou nooit zeggen dat alles zinloos of doelloos is. Maar ook niet dat het leven van zichzelf zin heeft. Je moet er zelf wat van maken. Dat vind ik een gezonde levensbeschouwing. Het alternatief is een soort agressief verlangen naar een doel – dat lijkt me de verkeerde manier. We hebben in de geschiedenis vaak genoeg gezien dat het slecht afloopt als politieke systemen een groots toekomstig doel voorstellen, alsof het allemaal perfect gaat zijn.

Virtuoos in het-beste-ervan-maken

“Ook in het klein, op psychologisch niveau, werkt het niet om jezelf tot een doel te verplichten. Als je je voorneemt om voor je 30ste miljonair te worden, is dat een recept voor ongeluk. Je kan beter virtuoos worden in het-beste-ervan-maken-onder–de-omstandigheden.

“Doelloosheid kan een akelige ervaring zijn, die je vervreemd kan doen voelen van alles om je heen. Maar als je dit als een soort van nulpunt ziet van waaruit dingen kunnen gebeuren, dan kun je het ook als een prettig iets ervaren. Je kunt dit vieren, koesteren. Zie het als een lege ruimte. Die heb je nodig om er wat in te kunnen doen.”

Lees ook:

Wat is de zin van het leven? Volgens filosoof Frank Martela moeten we die vraag niet langer stellen

Hoe leid je een zinvol en betekenisvol bestaan? De jonge Finse filosoof Frank Martela stelt voor: zoek niet naar ‘de zin van het leven’, maar naar zin in je eigen leven.