De zin van Jan Haasbroek: ‘We begrijpen niets van de politiek als we het klimaat niet centraal stellen’

Meer en minder bekende Nederlanders kiezen hun persoonlijke leefregel of inspirerende zin. Vandaag oud-VPRO-directeur Jan Haasbroek. Hij wordt dit jaar tachtig én studeerde onlangs af in de filosofie.

“Zo ben ik nu eenmaal: altijd actief en nieuwsgierig. En als ik wat lees, moet ik erover schrijven. Nu wilde ik dikke boeken doorkruipen over democratie, dus moest ik erover schrijven.

“Na mijn pensionering in 2004 ben ik niet achter de geraniums gaan zitten, maar naar de Schijversvakschool gegaan. Om daarna filosofie te studeren, tijdens de coronajaren. Laatst ben ik, in mijn tachtigste levensjaar, afgestudeerd als politiek filosoof.

“De Joodse denker Hannah Arendt spreekt me aan met haar idee van nataliteit: iedere nieuwe boreling heeft een actieve rol in de politiek te spelen. Dat vind ik ook, al is me mijn Amsterdamse gemeenteraadslidmaatschap voor de Kabouterpartij slecht bevallen. Dan zei de wethouder: ik wil veertien huizen slopen, wat wil je voor je steun terug? Subsidie voor een strijkorkest, stoplichten voor bejaarden? Platte handjeklap, dat was het. Maar mijn liefde voor de democratie leed er niet onder.

“Die zag ik wel bedreigd door de opkomst van het populisme, door Fortuyn en Baudet. Met die angst begon ik aan mijn scriptie, ik dacht dat dat de grootste bedreiging voor de democratie vormde. Maar toen ik me erin verdiepte, ontdekte ik dat populisme een correctie is op doorgeschoten liberale democratie, en dat het zelden het einde van democratieën inluidt. Die veren terug.”

De mens als voogd van dieren en dingen

“De échte bedreiging zit in de klimaatcrisis. ‘We begrijpen niets van de politiek als we het klimaat niet centraal stellen’, zei de Franse filosoof Bruno Latour.

“Dat maakt het populisme niet ongevaarlijk, want die mevrouw van BBB – ik vrees dat ze deze week heel groot wordt – kan ernstige vertraging veroorzaken in het aanpakken van de klimaatcrisis. Dat maakt haar levensgevaarlijk.

“Een van mijn grootste bezwaren tegen onze democratie is dat het steeds over ‘nationale’ democratie gaat; we kiezen deze week provinciaal, en voor de Nederlandse senaat. Dat wijs ik af. Het is te klein voor de grote crisis waar we in zitten. Ik ben voor schaalvergroting. Europees, trans-Atlantisch. En, in de geest van Latour: ook de dieren en de dingen moeten kunnen meepraten.

“Toen ik Kabouter was vond ik dat flauwekul: geef een duif rechten, dan moet ie ook het leger in. Nu denk ik mét Latour: het is een perfect idee om mensen op te laten treden als voogd voor dieren en dingen.”

Lekker keten

“Of het klaar is, nu ik een master heb? Nee. Stilzitten zit er voor mij niet in. Het wordt literair schrijven of promoveren. Of een tweede master doen, over absurdisme, humor, de zaken die ik als VPRO-baas altijd heb gestimuleerd: lekker keten.

“Wat het wordt, daar ga ik de komende twee maanden over nadenken, treinend door Europa. O ja, daarna sluit ik me aan bij Extinction Rebellion. Nee, op de straat zul je me niet zien zitten, stel je voor zeg, ik kom niet eens meer overeind. Laat mij die club maar theoretisch ondersteunen, als journalist kan ik stukjes voor ze schrijven.

“Ik sta achter hun acties, burgerlijke ongehoorzaamheid hóórt bij de democratie. Het opschorten ervan lijkt misschien aantrekkelijk om de klimaatcrisis aan te pakken, maar dat leidt tot dictatoriale toestanden. Bovendien: autocraten zijn zelden klimaatbewust.

“Democratie is de enige weg. Zo kunnen we natuur en ecosystemen redden. Het zal wel moeten, want als dat niet lukt en er niet meer te leven valt, hoeven we niet eens meer naar de stembus.”

Lees ook:

Jan Haasbroek volgde ooit provo-activist Roel van Duijn op als gemeenteraadslid voor de Kabouterpartij in Amsterdam. Net als Haasbroek heeft Van Duijn veel sympathie voor Extinction Rebellion.