Welk verhaal geeft uw leven zin? Die vraag werd het uitgangspunt voor een interviewreeks die sinds begin 2019 op deze pagina’s verschijnt. Een flink deel van die interviews is nu gebundeld.
“Op de vraag naar de zin van het leven antwoordt iedereen met een opsomming van zijn levensloop.” Deze zin van de Hongaarse schrijver György Konrád kwam vaak in me op als ik wijsgerige, psychologische of theologische beschouwingen over zingeving las. Konrád leek me een diepere waarheid aan te stippen dan al die beschouwingen bij elkaar. Als ik ooit op zoek ga naar die zin van het leven, dacht ik, wil ik op zoek naar zo’n opsomming.
Een levensloop is geen theorie, geen ideaal, geen geloof, maar een opsomming van alledaagse gebeurtenissen. Daarin kunnen theorieën, idealen, geloofsovertuigingen een rol spelen, zeker, maar de zin zit hem in wat daarmee gebeurt. “Mijn levensopvatting is besloten in mijn daden”, schrijft Konrád dan ook, één regel voor de zin waarmee ik opende.
Meer dan vierhonderd mailtjes
In de rubriek ‘Zin in het alledaagse’, die om de week op woensdag op de pagina’s religie&filosofie van deze krant verschijnt, ben ik op zoek gegaan naar deze levenslopen. In december 2018 plaatsten we een aankondigend artikel en een oproep in de krant: heeft u ook een verhaal over zingeving te vertellen? Binnen een week stroomden er meer dan vierhonderd mailtjes binnen; ik dreigde erin te verzuipen. Soms kreeg ik een paar regels opgestuurd die een aanzet voor een gesprek zouden kunnen vormen, maar lezers stuurden mij ook levensverhalen in boekvorm, preken, foto’s die voor zichzelf zouden moeten spreken, en verhalen zo rond en goed geformuleerd dat ze bijna direct in de krant konden.
Die digitale post maakte duidelijk dat vrijwilligerswerk zin geeft door de verbondenheid die het oplevert, en dat ziektes louterend kunnen werken. Toch zou een serie over alleen vrijwilligerswerk en ziektes, hoe belangrijk, ingrijpend en indrukwekkend ook, na verloop van tijd eentonig worden. Ik ben op zoek gegaan naar meerstemmigheid. Daarvoor moest ik ook bij mijzelf te rade gaan: wat versta ík onder zin?
Een aantal jaren geleden voerde ik hier uitvoerige gesprekken over met wijlen Denker des Vaderlands, René Gude. Hij onderscheidt vier vormen van zin, die ik bij het interviewen in het achterhoofd heb gehouden. De eerste betekenis van het woordje ‘zin’ noemt Gude het zinnelijke. Dat is het lijfelijke aspect van er zin in hebben, het lustvolle.
‘Bij de eerste vlaag voel ik de enorme natuurkracht, zo veel sterker dan ik’
Aan dat lijfelijke moest ik denken bij Frank Braakman, die zingeving vindt in het kitesurfen. “Voor mij is zingeving ook lichamelijk”, vertelde Braakman. En daarna schetste hij hoe zo’n ochtend kitesurfen verloopt. De adrenaline begint al te stromen als hij de auto parkeert. Hij maakt zich klaar, besluit met welk zeil hij gaat varen. Dan gebeurt het: “Ik stap het water op, op dat moment word ik één met de natuur: jij en de elementen, wind en water, lucht. Bij de eerste vlaag voel ik de enorme natuurkracht, zo veel sterker dan ik. Die kracht kan ik alleen aan als ik ontspan. Maar nu ontspannen, dat is niet eenvoudig; let ik even niet op dan duikt mijn board en trekt de kite mij ervan af.”
We putten zin ook uit zintuiglijkheid. Dat is de tweede betekenis die Gude aan het woord ‘zin’ gaf. Zeer uitgesproken vinden we deze ervaring bij kunst, esthetiek, het Schone. Hierbij kun je denken aan mooie kleuren of fijne geuren. Wat nemen de zintuigen waar? Rian van den Brand, contactclown in de zorg, zei daarover: “Het is ook mooi wat we doen, alleen al onze outfits zijn bijzonder kleurrijk. Eigenlijk zijn alle zintuigen betrokken bij wat we doen. Daarom is het ook belangrijk dat wij fris ruiken, nooit parfum op hebben.”
De derde betekenis is zinrijk, de meer rationele vorm van zingeving: ben jij in staat te verwoorden wat je doet? Je zou hierbij aan bezinning kunnen denken. Deze vorm van zingeving noemen mensen zelden apart, zij hebben mij hierover geen mail gestuurd. Toch zie je hem in talloze verhalen opduiken – in de verwoording van de zoektocht naar zin.
Rasit verloor zijn houvast en werd vroom
Onmiddellijk schiet Rasit Bal me te binnen, die vertelde over zijn vertrek uit Turkije: “Ik zag mijn vriend op de weg staan zwaaien. Hij werd kleiner en kleiner.” Rasit verloor zijn houvast en werd vroom, tot teleurstelling van zijn vader. Hij zocht verder, zijn leven kende veel bezinningsmomenten. Bal: “In tegenstelling tot mensen in een homogene cultuur heb ik het voorrecht gehad dat ik mezelf vaak tegen het licht moest houden, als ik wéér iets tegenkwam wat ik niet kon plaatsen.”
De vierde en laatste betekenis van zin noemt Gude zinvol. Je leven is zinvol als je achter de doelen van je leven of je werk kunt staan. Mooi verwoordde Donny Kessing dat. Als voetbaltrainer zag hij nogal wat Amsterdamse jongens ontsporen. Samen met zijn familie richtte hij in Amsterdam een school op waar jongens voetballen en onderwijs krijgen. Kessing: “Het is fascinerend te zien hoe snel ze kunnen veranderen. Als ze achttien zijn, lopen de meesten hier met een rechte rug weg.” Vaak komt Kessing ze nog tegen. “Zoals laatst, toen ik stond te tanken en een bestelbusje aan zag komen rijden. Er sprong een oud-leerling uit. Vol trots showde hij me zijn pakje van het bedrijf. Dat wij aan deze ontwikkeling een bijdrage hebben mogen leveren, is ontzettend zinvol.”
Tijdens een van de laatste interviews die ik kon opnemen in het boek dat nu bij deze verhalenreeks verschijnt, vertelt Anouschka van Wettum over haar liefde voor verhalen. “De reden waarom ik verhalen zo zinvol vind, is dat ze mensen bij elkaar brengen.”
De vraag naar de zin van het leven is voor iedereen een zoektocht
Ineens besefte ik dat Anouschka mijn drijfveer verwoordde om deze serie te willen maken. De vraag naar de zin van het leven is voor iedereen een zoektocht, waarover we terugkijkend een verhaal kunnen vertellen. En dankzij deze verhalen kunnen we met elkaar reflecteren op die zin – of op het ontbreken ervan in bepaalde periodes.
Het is niet zo dat ik met die vier betekenissen van zingeving in de hand zat te interviewen, en dacht: ja, dit past bij de eerste betekenis van zin, hier hebben we een zinnelijk verhaal. Integendeel, de verschillende betekenissen van zingeving zijn als communicerende vaten: krijgt iemands leven meer betekenis, meer doel, dan zie je dat meestal ook terug in de hoeveelheid energie die iemand heeft.
Het is wél zo dat de verschillende betekenissen van zin mij handvatten gaven om vragen te stellen die de verhalen concreter en beeldender maakten. Wat voelde je? Kreeg je daar energie van, een kick? Wat zag je, was het mooi? Rook het lekker? Waarvan walgde je? Lukte het je je frustratie te formuleren? Toen niet, vroeger wel? Kreeg je leven daarna weer betekenis?
Sleutelmomenten
De regel van Konrád was mijn motto, maar ik heb helaas niemand zijn hele levensverhaal kunnen laten vertellen. Samen met de geïnterviewden zocht ik naar sleutelmomenten in hun leven, die positief of negatief konden zijn. Nu de verhalen bij elkaar staan, denk ik dat je kunt variëren op Konrád: de vraag naar de zin van het leven kunnen we beantwoorden met een opsomming van sleutelmomenten uit tientallen levenslopen.
En met die sleutelmomenten gaan we in deze krant nog wel even door, trouwens. Volgende week woensdag verschijnt de volgende aflevering van Zin in het alledaagse.
Dit is een bewerking van het voorwoord dat Peter Henk Steenhuis schreef bij de bundeling van zingevingsverhalen die de afgelopen paar jaar in deze krant verscheen. Het boek ‘Zin in het alledaagse’ door Peter Henk Steenhuis verschijnt deze week bij uitgeverij Ten Have; 272 blz; € 20,99
Op 22 september vindt de presentatie plaats van het boek ‘Zin in het alledaagse’ in Boekhandel Broese Utrecht. Aanvang programma om 19.30 uur (inloop vanaf 19.00 uur). M.m.v. interviewer Peter Henk Steenhuis, en Lida van der Maat en Anouschka van Wettum, die in het boek hun verhaal vertellen. Aanmelden via klantenservice@broese.nl.
In de weken daarna geeft Peter Henk Steenhuis samen met andere geïnterviewden uit het boek door het hele land presentaties. Meer informatie: www.zinverzetten.nl.
Lees ook:
Zin in het alledaagse
In de verhalenreeks Zin in het alledaagse vertellen Trouw-lezers hoe ze zin geven aan hun bestaan. Eerdere afleveringen uit de reeks zijn hier terug te lezen. Bij de reeks hoort ook een podcast. Klik hier om de podcast te beluisteren.
