De wrede ironie: ayatollah Khamenei heeft veel weg van een sjah

In naam is Iran een islamitische republiek. Maar in werkelijkheid is het allang weer als vanouds een keizerrijk. Net als voor de revolutie van 1979.

Met aan het hoofd een fop-sjah, al noemt die zich anders: hoogste leider. Een kroon draagt hij niet, hij houdt het bij een tulband. Zorgvuldig cultiveert hij een imago van vrome eenvoud. Toch heeft Ali Khamenei een hoeveelheid macht waarop de laatste, in 1979 afgezette sjah jaloers had kunnen zijn. Hij beheert een reusachtige alternatieve staatskas, onder het Sinterklaas-motto: wie zoet is krijgt lekkers, wie stout is de roe.

Wilders zou hem met recht een nep-ayatollah kunnen noemen. Collega-ayatollahs vinden Khamenei een beunhaas, want hij verzuimde de kennis over God te verrijken met een dissertatie. Het gaat te ver om te zeggen dat zijn ‘troon’ wankelt. Wel beleeft hij zwaar weer sinds de moord op de jonge vrouw Mahsa Amini, gepleegd in september door politieagenten die haar opbrachten wegens een slordige hoofddoek en een ‘onfatsoenlijke’ broek.

Khamenei heeft een soennitische kwelgeest

Een van Khamenei’s kwelgeesten is, net als hijzelf, een geestelijke, de imam Abdelhamid Ismael Zahi. In zijn preken pepert hij de ‘hoogste leider’ diens fouten genadeloos in. Ook de laatste sjah kreeg bonje met een man Gods. Hij verloor in 1979 zijn troon door toedoen van de ayatollah Khomeini, tot zijn dood in 1989 de ‘hoogste leider’.

Het is een ijzeren wet. Als regeerder van een moslimland bots je vroeg of laat met de religie. Maakt niet uit of je president, sjah, koning, kroonprins, ‘hoogste leider’ of ‘kalief’ bent. Realpolitik dwingt je te zondigen. Dat krijg je vervolgens ingewreven.

Abdelhamid toont moed. Maar verschilt hij echt zoveel van Khamenei? Hij juichte toen de Taliban in Afghanistan wonnen. Vrijdag 30 september 2022 was een keerpunt. Op die rampdag protesteerden inwoners van Abdelhamids stad Zahedan tegen de moord op Mahsa Amini. De politie schoot honderd betogers dood. Sindsdien bepleit Abdelhamid in elke preek godsdienstvrijheid en geweldloosheid. Idealen waarvan Khamenei noch de Taliban watertanden.

Zahedan ligt in de provincie Beloetsjistan, bij Pakistan. Abdelhamid is, net als de andere Beloetsji’s, een soennitische moslim. Dat maakt hem minder gevaarlijk voor Khamenei, want veruit de meeste Iraniërs hangen de sjiitische islam aan.

Als de varkens van ‘Animal farm’

Dat was niet altijd zo. In de eerste acht eeuwen van de islam was Iran overwegend soennitisch. Sjiitische ayatollahs hadden weinig in te brengen. Dat veranderde vanaf de zestiende eeuw, toen de stichter van de safavidische dynastie, sjah Ismail, de sjiitische islam tot staatsgodsdienst verhief.

Ismail leidde een militante Turkse mystieke orde, die erin slaagde Iran te veroveren. Hij vereenzelvigde zich met de profeet Elia, Jezus, Alexander de Grote en een reeks andere iconen. Hij maakte de ayatollahs groot. Een half millennium later verjoeg, wrede ironie, uitgerekend een ayatollah de laatste sjah. Nog wredere ironie: de gelijkenis van top-ayatollah Khamenei met een sjah.

Hij doet denken aan de varkens in de fabel Animal Farm van George Orwell. Ze ontketenen een dieren-opstand, componeren een bevrijdingslied, maar nemen geleidelijk de praktijken van de verdreven boer over. Ze doen zelfs zaken met het slachthuis. Zo’n ontwikkeling maakte ook Khamenei door.