Welk verhaal geeft uw leven zin? In deze reeks vertellen Trouwlezers hun zingevingsverhalen. Vandaag: Carol Jan Klok (70): “Voor mij is het zingevend om iets te herscheppen wat niet meer bestond, en tóch weer tot leven wordt gewekt.”
Van twee onafhankelijke bronnen hoorde ik dat in Vorden, mijn woonplaats in de Achterhoek, een nog onontdekte joodse begraafplaats zou zijn. Hoe kan dat, dacht ik, er is hier al een officiële joodse begraafplaats. Dat ga ik uitzoeken, dat interesseert me. Tegenwoordig heeft bijna elk dorp, iedere stad in ons land een historische vereniging. Meestal met veel grijze kuiven, allemaal geïnteresseerd in hun lokale of regionale geschiedenis. Deze verenigingen geven vaak een periodiek uit, soms het niveau van een stencil niet overstijgend, soms een aantrekkelijke glossy. Bevlogen amateur-historici schrijven kosteloos de artikelen.
Doorgraven
De laatste vijf jaar doe ik veel onderzoek, op internet en in allerlei archieven. Ik publiceerde hierover inmiddels meer dan vijftig artikelen. Voor mij – ik ben gepensioneerd psychiater – is dit werk buitengewoon zingevend.
Als je jong bent, vraag je je af: wat zal ik bereiken, hoe komen de kinderen terecht, wil ik nog een ander huis? Maar wanneer je ouder wordt, heb je dat wel zo’n beetje gehad, kijk je over je schouder terug: hoe is het allemaal zo gelopen, met mij, met het dorp waarin ik woon, met de verschillende gemeenschappen waar ik deel van uit maak, met de generaties voor mij?
Dagen, weken zoek ik interessante onderwerpen uit. Zoals nu, over de joodse begraafplaats. Voor de Franse overheersing van Nederland, begin negentiende eeuw, hadden joodse mensen geen rechten. Ze werden beschouwd als rondtrekkende zigeuners. “Als jullie willen trouwen”, zeiden Nederlanders, “doen jullie dat maar gewoon in de hervormde kerk, als je doodgaat dan begraven we jou gewoon op het hervormde kerkhof”. Zo steekt de joodse cultuur niet in elkaar: ze hebben hun eigen synagoge, hun eigen begraafplaats.
Omdat ik mijzelf nu verrijk met een heel veld aan betekenissen, gewoontes, rituelen van het jodendom, waarvan ik nauwelijks iets wist, vind ik deze hobby waardevol. De wereldpolitiek interesseert me niet zo, maar de lokale wel.
We weten hoe onze tijd eruit ziet, wat ons inkomen is, hoe de IJssel loopt, waar ik graag met de auto langs rijd. Maar dat kon mijn overgrootvader in Drenthe niet, hij had niet eens een fiets. Zijn actieradius was beperkt. Wat betekent dat? Wat betekent het als je je eigen gebied nauwelijks uitkomt? Zou het voor ons niet goed zijn daarover na te denken, in een tijd van globalisering en klimaatcrisis, waarin we overal heen vliegen? Kan kennis van het verleden ook richtingbepalend zijn voor de toekomst? Het heeft geen zin mensen te dwingen daarover na te denken. Dat werkt niet. Maar het gebeurt automatisch als ze zulke historische verhalen lezen. Dat lijkt me betekenisvol.
Theaterspektakel herscheppen
Ik ben niet de enige die dit betekenisvol vindt. Neem het Friese dorp Appelscha, waar ik vandaan kom. Dat is een dorpje van, pakweg, 4000 inwoners met een historische vereniging van 800 leden. Het periodiek, De Zoolstede, wordt gelezen, maar ook opgestuurd naar geëmigreerde familieleden in Australië, Canada, Nieuw-Zeeland. Hoe gaat het in ons geboortedorp? Die vraag is kennelijk belangrijk.
Soms heeft mijn onderzoek heel bruikbare, praktische gevolgen. In een werkgroep zijn we al geruime tijd bezig met een verloren gegaan toneelstuk, dat in 1946 werd opgevoerd in Appelscha. Inmiddels hebben we bijna 30.000 euro subsidie binnen en zijn de voorbereidingen voor een heruitvoering in volle gang. Het wordt een dorpsgebeuren waar een groot aantal bewoners aan deelneemt. Wat begon met mijn vondst in een archief van een annonce over de opvoering van het oorspronkelijke toneelstuk, groeit inmiddels uit tot een theaterspektakel dat in september in het dorp op de planken komt. Voor mij, en voor vele anderen, is het zingevend om iets te herscheppen wat niet meer bestond.
Op internet vond ik bij zingeving ‘het zoeken naar de betekenis, het doel, het nut van het leven’. Speuren in de lokale en regionale historie betekent voor mij de belangrijkste dagelijkse zingeving: tegen een interessant onderwerp aanlopen, zoeken, twijfelen, vinden, postuleren, vastleggen, reacties ontvangen – dat laatste is ook belangrijk: het stille onderzoek in het archief zorgt soms voor onverwacht contact met anderen. Dat zie je nu ook in Appelscha, dat toneelstuk activeert een hele gemeenschap.
Ik besef dat ik als psychiater meer dan dertig jaar lang iets vergelijkbaars deed bij mijn patiënten. Wie is deze mens? Wat mankeert hem of haar? Waardoor komt dat? Wat is er gebeurd? Wat kunnen we eraan doen? Is dat zinnig en helpt dat?
Voor de ‘vergeten’ joodse begraafplaats in Vorden heb ik geen schriftelijke aanwijzingen gevonden, niet in archieven, niet op landkaarten. Het blijft bij die twee orale bronnen. Dit onderzoek is in die zin mislukt. Dacht ik. Toch is het niet helemaal mislukt, want ik heb het wél uitgezocht en ik verwerk mijn bevindingen in een artikel. Dat onderzoek hoeft in de toekomst niet meer te worden gedaan.
Stiekem hoop ik dat ik op mijn artikel een reactie krijg, dat er een spin-off komt. Dat iemand mij schrijft: ik heb óók van mijn grootmoeder gehoord, dat daar joodse mensen begraven liggen. Misschien kan ik dan uiteindelijk toch aantonen dat er in Vorden nóg een joodse begraafplaats was.
Voor informatie over het toneelstuk in Appelscha: www.hongerproces.nl
Zin in het alledaagse
In deze verhalenreeks vertellen Trouw-lezers hun zingevingsverhalen. De verhalen die tot nu toe verschenen zijn zijn hier terug te lezen.
Heeft u ook een zingevingsverhaal te vertellen en wilt u dat delen? mail dan naar: zingeving@trouw.nl.
