De top over seksueel misbruik in de kerk is nog maar het begin

Tijdens het gesprek dat plaatsvindt in een van de gespreksruimtes van het Rotterdamse bisdomkantoor, liggen er twee turquoise boekwerken op tafel, op elkaar, naast de thermoskannen met koffie en thee. Bovenop ligt ‘Meldpunt Seksueel misbruik R.K.-Kerk in Nederland, verslag van werkzaamheden 2011-2018’. Daaronder de Engelse vertaling. Hans van den Hende tikt ze af en toe even aan, alsof hij ze bij het gesprek wil betrekken. “Als collega’s mij in Rome vragen: hoe hebben jullie dat in Nederland gedaan, dan zal ik dat natuurlijk vertellen. Maar ik ben niet gevraagd een inleiding te geven of zo.”

Van den Hende (55) is niet alleen bisschop van Rotterdam, maar ook voorzitter van de Nederlandse bisschoppenconferentie. Uit dien hoofde neemt hij vanaf morgen deel aan een topconferentie in het Vaticaan over seksueel misbruik van minderjarigen. Bijna tweehonderd bisschoppen, kardinalen en religieuzen moeten samen met paus Franciscus met een aanpak komen voor een crisis die de rooms-katholieke kerk al jaren in haar greep houdt. “Eigenlijk is kardinaal Eijk portefeuillehouder binnen de conferentie als het om misbruik gaat, maar de paus wilde dit bespreken met de voorzitters van de bisschoppenconferenties. Het geeft aan hoeveel belang hij eraan hecht.”

Van den Hende geeft niet vaak interviews. De bisschop doet zijn werk het liefst buiten de publiciteit en kiest zijn woorden behoedzaam. “Hoe belangrijk deze meeting ook is, het is nog niet het begin van een antwoord zoals de Duitse jezuïet Hans Zollner, die in het organisatiecomité zit, het formuleerde.”

Wat is voor u dan het belang van deze topconferentie?

“Ik herhaal hier graag wat paus Franciscus ons als deelnemers heeft meegegeven. Hij legt de nadruk op drie dingen: ‘Zien jullie het misbruik als een echt probleem? Ben je bereid er iets aan te doen, ook preventief? En ten slotte: zie je het ook als een beschadiging van de kerk die in de relatie met God moet worden goedgemaakt?’ Daar sluit ik me bij aan.”

Kunt u zich voorstellen dat er nog collega-bisschoppen zijn die het niet als een groot probleem zien?

“Als je, zoals wij in Nederland, al vele jaren in het probleem van misbruik bent ondergedompeld, kun je je niet voorstellen dat er delen van de wereld zijn waar bisschoppen zeggen: ‘Dat heb je bij ons niet’.”

De nadruk ligt op de preventie. Maar u gaat het ook hebben over verantwoordelijkheid, transparantie en de machtscultuur binnen de kerk: het klerikalisme. Dat laatste ligt, volgens paus Franciscus althans, ten grondslag aan het misbruik. Hoe kijkt u daar tegenaan?

“Klerikalisme is nogal een containerbegrip. Ik blijf dichtbij Wim Deetman die in zijn rapport de volgende oorzaken van misbruik noemt: de macht van de daders ten opzichte van minderjarigen in alle domeinen van hun leven, de factor afhankelijkheid van diezelfde slachtoffers ten opzichte van priesters en religieuzen en als derde: isolement. Ze konden nergens terecht met wat hen was overkomen.”

Moet er op die conferentie ook naar het verplichte celibaat worden gekeken? Volgens veel slachtoffers is dat ook een oorzaak van seksueel wangedrag door priesters en religieuzen.

“Ik vind dat te eenvoudig gedacht. Wel denk ik dat aan de celibaatsverplichting – of je nou als priester alleen in een pastorie woont of als religieus samen met anderen in een klooster – altijd een volwassen persoonsvorming aan vooraf moet gaan. Vragen als: Wat vraagt God van mij? Wat kan ik opbrengen?”

Maar speelt het celibaat – dat priesters, bisschoppen en kardinalen uiteindelijk toch een bijzondere status geeft – geen rol in dat eerder genoemde klerikalisme?

“Ik denk toch dat je die persoonsvorming op de eerste plaats moet stellen.”

De Franse socioloog Frédéric Martel beweert dat een groot deel van de priesters in het Vaticaan een homoseksueel dubbelleven leidt. Volgens hem heeft de ‘cultuur van geheimhouding’ die noodzakelijk was om de invloed van homoseksualiteit in de kerk te verzwijgen, gezorgd dat misbruik verborgen kon blijven.

“Ik geloof niet dat die wetmatigheid bestaat. Ik blijf zeggen dat als je priester wordt, je dat doet met heel je hart en met heel je persoon. Het vereist ook een zekere rijpheid. Dat geldt ook voor het huwelijk tussen man en vrouw. Zowel van een celibatair levende priester als van een gehuwde mag je verwachten dat ze zich niet aan dit soort praktijken overgeven.”

Wim Deetman pleitte in Trouw voor een onderzoek door buitenstaanders in elke kerkprovincie en het Vaticaan naar hoe er met misbruik is omgegaan. Bent u daar voor?

“Het is helder dat wij als bisschoppen samen met de religieuzen om zo’n extern, onafhankelijk onderzoek gevraagd hebben, zoals we ook samen een onafhankelijk meldpunt hebben ingericht. Maar een onderzoek door iemand van buiten, moet ook van binnenuit gewild worden. Anders werkt het niet.”

Gaat u zich daar sterk voor maken in Rome?

“Als het een vraag is, dan komt het aan de orde. De paus wil nu eerst de drie dingen doen die ik al genoemd heb: bewustwording staat voorop. Deze conferentie is echt nog maar een begin. Ik verwacht snel een vervolg.”

Van den Hende kreeg van de paus ook nog huiswerk mee. Zo moest hij vijf, nogal algemene, vragen over de aanpak van het misbruik beantwoorden en werd hem dringend gevraagd om slachtoffers te ontmoeten.

Heeft u dat ook gedaan?

“Niet apart nog voor deze conferentie. Sinds in 2010 de misbruikverhalen in ons land aan de oppervlakte kwamen, heb ik vele indringende gesprekken met slachtoffers gehad.”

Zit u in Rome er ook voor die mensen?

“Heel veel van hen zitten in mijn geheugen en zijn in mijn gedachten.”

Die neemt u mee?

“Zeker.”

Lees ook:

Wim Deetman adviseerde de paus over hoe om te gaan met misbruik in de kerk (en nam geen blad voor de mond)

Wim Deetman ging op bezoek bij paus Franciscus om te vertellen over zijn onderzoek naar misbruik in de Nederlandse rooms-katholieke kerk. Aanleiding: de misbruiktop die deze week in Rome begint. ‘Er moeten nu echt stappen worden gezet.’