Eerst was het de terreurgroep IS, die yezidi’s in Irak van hun land verjoeg en vermoordde. Nu zijn het Iran en Turkije die om dat land strijden, en zetten sjiieten hun stempel op de yezidi-regio.
Yezidi’s hebben geen toekomst meer in Irak, voorspelt Soud Msto Najm. De directeur-generaal yezidi-zaken van het Koerdische ministerie van religie in Erbil geniet na een dag werk van een ‘caffe americano’ in een grand café in de Koerdische hoofdstad. Hij draagt het krijtstreepkostuum van jonge hoge Koerdische ambtenaren, rookt dunne sigaretten en vertelt hoe uitzichtloos de situatie van zijn volk in Irak is geworden.
Negen jaar nadat de islamitische terreurgroep Islamitische Staat (IS) de yezidi-provincie Sinjar binnenviel, duizenden mannen doodde en vrouwen en kinderen ontvoerde, overheerst de angst voor een nieuwe genocide. Want de sjiitische meerderheid die aan de macht is in Bagdad, neemt Sinjar over.
20 procent van de Iraakse yezidi’s is al naar Europa vertrokken, vertelt Soud Msto. “Want er is in Irak geen oplossing. We kunnen niet terug naar Sinjar.”
Steden en dorpen in puin
Toen IS in 2014 de provincie Sinjar binnenviel, vluchtten ruim 500.000 yezidi’s naar de Koerdistan Regio van Irak, van wie nu 360.000 in kampen wonen. Van de 7000 door IS ontvoerde yezidivrouwen en -kinderen worden er nog meer dan 2500 vermist.
Dat slechts 150.000 yezidi’s terugkeerden naar huis in Sinjar, is deels omdat steden en dorpen in puin liggen. Maar vooral omdat de provincie inzet is van een machtsstrijd tussen Iran en Turkije, waarbij meerdere gewapende groepen tegenover elkaar staan, Turkije regelmatig bombardementen uitvoert en sjiieten de provincie actief ‘sjiaficeren’.
De Iraakse regering in Bagdad neemt de situatie waarin yezidi’s verkeren niet serieus, zegt Msto. “Veel landen hebben de genocide van IS tegen de yezidi’s officieel als zodanig benoemd. Waarom Irak dan niet?”
De opzet van IS was om de yezidi’s en hun geloof uit te roeien. Maar deze bevolkingsgroep heeft niet het gevoel dat de sjiitische meerderheid in Bagdad oog heeft voor hun angst op herhaling. Een wet om de minderheden te beschermen ontbreekt, zucht Msto, en het akkoord dat Bagdad en de Koerden een jaar geleden sloten voor Sinjar werkt niet. Volgens dat akkoord zouden Bagdad en de Koerden de provincie samen besturen.
“We blijven roepen, zijn met iedereen in gesprek en hebben veel buitenlandse diplomaten aan onze kant gekregen, maar de toekomst ziet er niet goed uit.”
Meerdere bestuurders in Sinjar
Sinjar, dat voor buitenlanders vrijwel niet toegankelijk is, heeft inmiddels behalve elf milities ook meerdere besturen. De Koerden besturen het vanuit de Koerdistan Regio, terwijl de Hashed, de paraplu van sjiitische milities, ter plekke burgemeesters en districtsdirecteuren heeft aangesteld, overigens zonder goedkeuring van Bagdad. En dan is er het ‘zelfbestuur’ van yezidi’s die met de Turks-Koerdische PKK tegen IS vochten, en die vanwege die PKK-link onder vuur liggen van Turkije.
Voor 2014 waren de yezidi’s in de meerderheid in Sinjar, dat ze als hun land beschouwen. Nu verschijnen daar portretten van de Iraanse ayatollah Khomeini, vertelt Msto, net als van de kleinzonen van de profeet Mohammed, Hoessein en Hassan, die voor sjiieten symbool staan voor hun religieuze strijd. Ze breiden hun aanwezigheid in Sinjar uit. “Ze kopen huizen en grond, vooral in de buurt van het heiligdom van Sayeda Zeinab.”
Ze herstelden dat heiligdom van de door de sjiieten aanbeden kleindochter van de profeet, dat was vernield door IS. “Ze bouwen zelfs hosseinaya’s, hun gebedshuizen, wat tot conflicten leidt.”
Sjiieten proberen andere groepen te paaien
De sjiitische milities deden eerder hetzelfde in christelijk gebied, waardoor veel christenen na de oorlog tegen IS niet naar huis zijn teruggekeerd. Christenen die dat wel deden zijn beloond met een eigen militie binnen de Hashed, en in Sinjar gebeurt dat ook, zegt Msto. “Een groep yezidi’s vormt de Eenheid van Hoessein.” Zo proberen sjiieten de groepen te paaien, vanwege het grotere belang. “De milities zijn loyaal aan Iran, en dat is om strategische redenen bezig de zogenaamde sjiitische halve maan te vormen die Iran, Irak, Syrië en Libanon verbindt. Dat kan niet zonder Sinjar.”
“Het is heel moeilijk om onze toekomst te zien,” zucht advocaat Suzan Khuded aan de telefoon in de Koerdische stad Duhok waar ze opkomt voor de rechten van ontheemde yezidi’s. Zelf vluchtte ze in 2014 uit Sinjar. “De Iraakse regering ziet ons niet als een onderdeel van de bevolking. De genocide gaat door.”
Ze huilt als ze zegt: “Vrouwen zijn dubbel slachtoffer. Door IS, en als ontheemden. We hadden geen keuze dan te vluchten. Ook nu hebben we geen keus, want we kunnen niet terug.” Ze betreurt dat haar moeder en zus vertrokken. “Migratie betekent je wortels doorsnijden.” Zelf piekert ze er niet over. “Dan gebeurt wat Isis wilde.”
Voor haar betekent een toekomst voor Sinjar dat yezidi’s zichzelf besturen en dat milities vertrekken. “Dat wij voor onze eigen veiligheid zorgen, en zelf ons land herbouwen.”
Geen onderzoek gedaan
De kans daarop is klein, want in Bagdad tellen yezidi’s niet mee, zegt een yezidi-analist die vanwege zijn opdrachtgevers niet bij naam genoemd wil worden. “Ze zijn derderangs burgers”, zegt hij. Zo is er niets ondernomen om hen rechtsgelijkheid te bieden. “Er zijn geen officiële onderzoeken gestart naar degenen die in 2014 verdwenen of naar de moordenaars van toen. Ook nadat in Bagdad zeker tweehonderd yezidi-eigenaren van drankwinkels zijn vermoord door terreurgroepen, is er niets onderzocht, niemand opgepakt. Dat is wetteloosheid.”
Hij wijst erop dat elders veel is herbouwd, vaak met overheidsgeld. In Sinjar zijn alleen NGO’s daarin actief. “Dat is omdat de sjiieten de yezidi’s niet terug willen. Nu zijn moslims in Sinjar in de meerderheid. Ze zeggen tegen de yezidi’s: ga toch naar Europa.” Voor velen in Irak vormt Europa een soort walhalla, en men weet dat yezidi’s er vanwege hun situatie meer kans maken op asiel.
Ook Said Jirdo die in Duhok het Lalesh Centrum leidt, dat opkomt voor de bescherming van de yezidi-cultuur, maakt zich zorgen. “Sjiieten hebben een meerderheid in Irak en willen datzelfde in Sinjar. Daar zijn de beslissingen in handen van Iran. Wie tegen de Iraanse belangen ingaat, zal niet kunnen blijven.”
Tegelijkertijd benadrukt hij dat yezidi’s geen problemen hebben met sjiieten. “We willen alleen niet dat ze in Sinjar meer rechten krijgen dan wij.”
Oplossing ligt bij de Koerden
Het is koud in het nieuwe gebouw van het centrum, waar op prominente plekken portretten van de Koerdische leiders hangen. Jirdo pleit voor een yezidizelfbestuur in Sinjar binnen de Koerdistan Regio, maar een groot deel van de Sinjari’s wil dat helemaal niet. Nadat de Koerdische strijders in 2014 uit Sinjar waren weggevlucht voor IS en de ongewapende yezidi’s aan hun lot overlieten, hebben veel yezidi’s uit Sinjar zich van de Koerden afgekeerd. De meesten voelen zich bovendien helemaal niet Koerdisch.
Toch leggen ook Msto, Khudeda en de analist de oplossing bij de Koerden. Want uit Bagdad komt die niet. “Bagdad sluit de ogen en komt met valse beloften,” stelt Jirdo vast, “en daardoor zal de emigratiegolf alleen maar toenemen.” Hij meent dat als yezidi’s stabiliteit en sociale rechten zouden zijn geboden, velen niet voor vertrek zouden kiezen.
Omdat de legale weg lang duurt en onzeker is, komen ze via mensensmokkelaars in gevaarlijke situaties terecht waarbij overlevers van Isis alsnog omkomen in de golven van de Middellandse Zee of Het Kanaal.
Als Irak geen oplossing biedt zullen alle yezidi’s uiteindelijk vertrekken, voorspelt Jirdo somber. “Dat is een verlies voor Irak, vergelijkbaar met dat van de Joden die in de vorige eeuw ook allemaal vertrokken. Dat Iraakse politici ons als minderheid niet konden beschermen, zal hen een heel slecht imago bezorgen.”
De naam van de yezidi-analist is bekend bij de hoofdredactie.
Lees ook:
Yezidische activist Wahhab Hassoo: ‘Hoeveel nooit meers gaan er nog komen?’
Deze week stond voor het eerst iemand in Nederland terecht voor een misdrijf gepleegd tegen de yezidi’s. Activist Wahhab Hassoo blikt terug. ‘Mensen zijn niet kwaadaardig, maar wel in staat tot monsterlijke dingen.’
