De TikTokkers shinen als oude Grieken

Hoe weten we wat we willen? En hoe worden we daar zo goed in dat we van ‘succes’ kunnen spreken? Die vragen bespreekt filosofieredacteur Peter Henk Steenhuis in zijn column. In deze aflevering: weg is de christelijke hang naar bescheidenheid en nederigheid.

Een aantal weken geleden werd een neef van mij, Manuel Uijttewaal, in een dag beroemd. Als scheidsrechter floot hij ‘Ajax onder 19’. Niets om beroemd mee te worden, ware het niet dat sommige jongens twee à drie koppen groter waren dan hij. Manuel is klein, heeft dwerggroei. Onder de kop ‘respect for the referee’ verscheen er een kort filmpje op TikTok dat binnen een paar dagen meer dan 7,5 miljoen bekeken was.

Dit weekeinde besteedde NRC Handelsblad uitgebreid aandacht aan TikTok. De krant vraagt zich af wat de invloed van dit social media platform is op ons leven. De sketches op TikTok gaan vaak over geld uitgeven, gezond eten, vroeg opstaan, trainen. De ‘creators’ zijn er druk mee.

Roem

Druk met een leeg leven, zo hoor ik om me heen. Dit oordeel, dat nogal wat vijftigers en ouder gretig beamen, laat een cultuuromslag zien die de afgelopen kwart eeuw heeft plaatsgevonden. De Duitse filosoof Friedrich Nietzsche mag God inmiddels al zo’n 150 jaar geleden dood hebben verklaard, dankzij sociale media als TikTok schudden jongeren de christelijke schroom van bescheidenheid en nederigheid eindelijk van zich af: ze streven openlijk naar roem.

Daarin lijken ze op de oude Grieken, die ook weinig morele terughoudendheid kenden als het om succes ging. Roem, faam, eer en een goede naam hebben betekenen herkenbaar zijn, herinnerd en onderscheiden worden, en in de openbaarheid treden, schitteren en uitblinken.

Meer dan oudere generaties willen jongeren nu herkenbaar zijn en zich onderscheiden. De perfecte plaatjes van een stoere sportprestatie, een magnifieke muzikale uitvoering, een kekke opleiding of een vette vakantie zijn geen bijkomstigheden, maar maken deel uit van de persoon.

Cultuuromslag

Dit Instagram- of TikTokbestaan strekt zich ook uit tot op de werkvloer: je móet die beloftevolle nieuwe baan zien te krijgen, want anders tel je niet mee. Misschien worden je prestaties niet direct bezongen, maar sociale media helpen je om ze bekend te maken, en op die manier als persoon erkend te worden. Daarom solliciteren er op sommige banen duizenden jongeren, bij voorkeur banen waarbij begrippen als ‘traineeships’ en ‘fin tech’ breed worden uitgemeten, en blijven andere vacatures openstaan, waarvoor eenzelfde opleiding vereist is, maar die op diezelfde sociale media niet als sexy kunnen worden gepresenteerd. Wie bij een vrij onbekend bedrijf in dienst treedt dat geen paradigm shift nastreeft in zijn branche, kan niet anders dan tot de grauwe middelmaat behoren – geflopt in het opleveren van het perfecte ‘instawaardige’ plaatje. Blij met je nieuwe baan ben je dan ook niet en mag je niet zijn, eigenlijk kun je er maar beter je mond over houden.

Deze cultuuromslag verklaart niet alleen het morele gemak waarmee nieuwe generaties openlijk naar roem en succes streven, het verklaart ook waarom oudere generaties bar weinig begrijpen van de enorme uitval aan burn-outs bij jongeren: stel je niet zo aan, in alles.

Peter Henk Steenhuis is filosofieredacteur bij Trouw. Hij schrijft wekelijks een column over succes.