De schrijnende pijn van kleinkinderloosheid

Wie geen kinderen heeft krijgt ook geen kleinkinderen, tenzij ze komen aanwaaien via een partner die al vader of moeder is. En wie kinderen heeft is niet verzekerd van kleinkinderen; van de Nederlandse vrouwen blijft zo’n twintig procent kinderloos. Er is dus een aanzienlijke groep ouderen die geen opa of oma is. Zij zijn kleinkinderloos – we komen het woord tegen in het winternummer van Contextuele berichten van de Stichting Contextueel Pastoraat, die bij de geestelijke zorg voor het individu ook de omgeving betrekt.

Nieuw is het begrip niet, er werd al eens over geschreven in Trouw, en een snelle zoektocht op internet levert ook een paar hits op. Maar getuige dit geringe ­resultaat staat de aandacht ervoor nog in de kinderschoenen.

Ook in deze grootouder-special van Contextuele berichten komt de kleinkinderloosheid nauwelijks aan de orde, erkent de redactie zelf. Maar auteurs Annette Melzer en Kees Bregman weten wel dat het bestaat, en dat is misschien al heel wat. “Een contextuele blik op het thema ‘grootouders’ geeft zicht op de existentiële verwevenheid van generaties. We leven nu eenmaal dakpansgewijs”, schrijven ze. “Maar wat als de voortgang van de generaties stokt? Wat in dit nummer niet zo aan de orde komt, is de schrijnende pijn van de kleinkinderloosheid, wat voor de één een langzaam verloren perspectief kan zijn, voor de ander het kwadraat van eerdere pijn: ongewilde kinderloosheid. Een ‘toedelend onrecht’, waaraan niemand schuldig is, maar het moet wel gedragen worden. De vraag is: door wie? Het minste wat we kunnen doen is het hier niet ongenoemd laten.”

Betrouwbare leefwereld voor kleinkinderen

En dan naar de mensen die wél opa en oma zijn. Hun rol is veranderd, ze hebben in toenemende mate een vaste rol bij de opvoeding van de kleinkinderen, bijvoorbeeld door een dag in de week op te passen. Dat levert – soms – hartklachten op, maar veel vaker is het een bron van plezier. En het heeft een grotere waarde, schrijven Melzer en Bregman: “Familieleven is de startbaan van de ethiek! Hoe meer grootouders erin slagen eigen én schoonkinderen te steunen in hun leven met elkaar, des te meer zullen zij bijdragen aan een betrouwbare leefwereld voor hun kleinkinderen. De horizontale loyaliteit van de ouders als elkaars partners floreert bij de gratie van ieders verticale loyaliteit aan de grootouders. De jongste generatie vaart daar wel bij.”

Maar ook buiten het familieleven kunnen grootouders van betekenis zijn voor de leefwereld van hun kleinkinderen. Bijvoorbeeld door te demonstreren voor een beter klimaatbeleid. Wereldwijd doen de Grootouders voor het Klimaat dat, in Nederland staat elke veertien dagen een groepje op het Plein bij het Binnenhof. De term grootouders is symbolisch, iedereen is welkom, noteert het magazine van KBO-PCOB, dat zich kennelijk bewust is van het fenomeen kleinkinderloosheid.

Leefstijl veranderen

De redactie constateert dat de komst van een kleinkind voor velen een moment is ‘om stil te staan bij de toekomst van de wereld’. ”Dat ik grootouder werd, heeft ontzettend veel met mij gedaan”, zegt demonstrant van het eerste uur Lowie van Liere. “Ik realiseerde me dat mijn kleinzoon in 2050 net 35 is. Dat zet je aan het denken en dat geeft het klimaatprobleem een emotionele lading.” In de nabijheid van de Tweede Kamer wisselen de grootouders kennis en ervaring uit over vegetarisch eten, isoleren van huizen, vliegen.

“Het is me duidelijk geworden hoe we onze leefstijl moeten veranderen”, meldt Margriet Goddijn. “Wat ik me vroeger niet zo realiseerde is dat de kledingindustrie zo vervuilend is. Ik was best wel van kleertjes kopen, maar nu koop ik alleen nog tweedehands of via ruilbeurzen.” Daar krijgt ze weleens commentaar op, ze zou mensen hun pleziertjes afnemen. “Maar ik blijf strijden voor een mooiere wereld voor mijn kleinkinderen.”