De moskee als chillplek. ‘Als je niet bidt, ook goed. Als je maar hier bent.’

Zo’n zeven jongens zitten in een lokaal van de Rotterdamse Mevlanamoskee voor een lezing over het tweede vers van de Koran, als plots iemand de deur open slaat. “Waar zijn de boys?”, roept een figuur in capuchonjack en joggingbroek. Niet hier, zo blijkt, en hij druipt af. De 28-jarige imam Burak Kiliç kijkt er niet van op – aan zijn gezicht te zien is dit hier de normaalste zaak van de wereld.

De aanwezige jongens lijken ook na een lange onderbreking door covid nog kind aan huis in dit gebedshuis. Dat geldt in de leslokalen, maar nog meer in de andere ruimte in de Mevlanamoskee. Daar zitten beduidend meer jongeren: op een groot tv-scherm kijken ze hier een voetbalwedstrijd. Het is er rumoerig, er wordt bijna stadionluid gereageerd op de spannende aanvallen op het veld.

Chillen en socializen

Naast een tv-scherm heeft de moskee een biljarttafel, een tafelvoetbalspel, een PlayStation waar je voetbalspel Fifa op kunt spelen, en een aantal relaxte bankstellen. Voor imam Burak Kiliç, geboren en getogen in Nederland, is dit volstrekt logisch. “De moskee heeft twee kanten. Een religieuze en sociale kant. Bidden en wedstrijden kijken kunnen onder hetzelfde dak. Waarom niet? De moskee hoort een plek te zijn waar je kunt chillen en socializen.”

Tenminste, voegt Kiliç eraan toe, “zolang het maar binnen de islamitische kaders blijft”. Wat de islamitische kaders precies zijn en hoe deze in te vullen houdt de imam verder vooral in het midden.

Van oudsher zijn Turkse moskeeën in Nederland verzamelgebouwen: op sommige plaatsen zit er een fietswinkel of een kebabzaak onder hetzelfde dak. En bijna overal doet de moskee ook dienst als theehuis voor ouderen en hangplek voor jongeren. Maar voor de tweede imam van de Mevlanamoskee, Onur Artar, is dat een heel nieuwe gewaarwording. Hij komt uit Turkije en is pas een jaar hier.

Het huis van Allah

“Ik was verrast”, zegt hij. “Voor iemand uit Turkije zoals ik, rijmt het kijken van een wedstrijd niet met het huis van Allah. Dat is iets voor in een koffiehuis, dacht ik.” Toch is hij het meteen gaan waarderen. “Je hoort in het leven de moskee te hebben en in de moskee het leven. Wij houden hier in ons gebouw zelfs trouwfeesten: maar wel met muziek die je dichter bij de hemel brengt in plaats van verder weg.”

Imam Artar wil jongeren in de moskee gezelligheid bieden. Hij ziet ook wel in dat deze faciliteiten helpen om jongeren te trekken – en wat hem betreft kunnen er ook films bekeken worden in de moskee. “Als je jong bent, wil je er op uit gaan, sporten, lachen, lol trappen. Ons geloof is niet een geloof van alleen maar bidden als een soort robot.”

Gokken in GTA

Maar voor de jongeren die zich serieus met de religie bezighouden, zijn er dus lezingen. De tweede lezing op deze avond is voor tieners, en gaat over eenvoudigere vragen als wat de termen ‘haram’ en ‘halal’ betekenen. Een van de jongens heeft een vraag aan imam Kiliç, die geestelijke verzorging studeert aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. “Staat in de Koran dat je niet naar het casino mag?” Die vraag knaagde aan hem nadat hij in de game GTA (Grand Theft Auto) virtueel naar het casino is geweest om te gokken. Een ander is meteen op een idee gebracht en heeft ook een vraag aan de imam. “Mag je varkensvlees eten in Minecraft?” Het antwoord is helder: dat is niet de bedoeling.

De vrienden Yusuf Atalay (21) en Yigit Islak (20) maken het zich gemakkelijk op de relaxte bank in het lokaal van de moskee. Zij zijn gekomen voor de lezing over het koranvers. Yusuf, student informatica aan de Hogeschool Leiden, komt al van jongs af aan naar de Mevlanamoskee. Hij noemt de sfeer als reden dat hij blijft komen. Yigit, student econometrie aan de Erasmus Universiteit, stemt in met zijn vriend: “Je wilt niet alleen maar met je geloof bezig zijn de hele tijd. Deze moskee voelt als een gezellig buurthuis voor ons, en we komen er samen Fifa spelen of wedstrijden kijken.”

Voetbaltoornooien en fietsgroepen

Universitair docent Semiha Sözeri van de Universiteit Utrecht deed uitgebreid onderzoek naar het religieus onderwijs van Turkse moskeeën in Nederland. Zij herkent het beeld dat veel Turkse moskeeën door heel Europa, in tegenstelling tot moskeeën in Turkije, extra faciliteiten hebben om jongeren naar de moskee te trekken.

Tijdens haar promotieonderzoek bezocht Sözeri verschillende moskeeën als onderdeel van het veldwerk. Bestuurders en onderwijzers die zij toen sprak wonden geen doekjes om waarom deze faciliteiten worden geboden. “Veel moskeebesturen zien dat kinderen het religieus onderwijs verlaten zodra ze gaan puberen. Om dit te voorkomen worden allerlei sociale activiteiten georganiseerd: van voetbaltoernooien tot recreatieve fietsgroepen. De besturen zijn driftig op zoek naar een antwoord op de vraag: Hoe houden we de jeugd hier?

“De sociale activiteiten, kwaliteit van het onderwijs en de opvattingen over religieuze kaders verschillen natuurlijk per moskee en hangen nadrukkelijk samen met de inzet van de vrijwilligers in een moskee”, zegt Sözeri. “Zo hebben de meeste moskeeën nog altijd gescheiden klassen voor jongens en meisjes en wordt het dragen van make-up bijvoorbeeld getolereerd, maar ontmoedigd omdat het niet zou mogen volgens de religieuze voorschriften.”

Ook bij de Nizam-i Alem Süleymaniye Moskee in Amsterdam Osdorp hebben ze een biljarttafel, grote beeldschermen waar voetbal op wordt gekeken, en Playstations. Jongeren zijn er niet te vinden. “Veel zijn er afgehaakt in covid-tijd”, vertelt voorzitter Ergül Yaman onder het genot van een kopje thee. “Ik denk dat ze bang waren om ouderen te besmetten in de moskee.”

Sigarettenwolk

Op het terras voor de moskee zitten wel wat ouderen aan tafeltjes. Boven hun hoofden hangt een grote sigarettenwolk, de asbakjes wordt gestaag gevuld. Nee, eigenlijk past dat niet bij de moskee, zegt Yaman. Maar: “De moskee moet laagdrempelig zijn. Je moet je welkom voelen, ook als je rookt of drinkt. Wat je ook doet.”

Het is een kwestie van tijd voor de rookwalmen overwaaien, zegt Yaman. “Onze jongeren hebben niet meer die liefde voor roken. Ja, ze gaan wel naar waterpijpcafés of coffeeshops. Maar als ik daar in de moskee iets over zeg tegen de vader, antwoordt hij: ‘Ach, wij gingen vroeger ook naar de coffeeshop toen we jong waren. Nu zijn we oud en komen we naar de moskee.’”

Over die tijd in de jaren ‘80 en ‘90 vertelt Semiha Sözeri dat moskeeën toen minder faciliteiten hadden en hoofdzakelijk religieus onderwijs boden. “Later heeft het takenpakket zich zo ontwikkeld dat het promoten en behouden van de eigen identiteit, die vermengd raakte met de religieuze identiteit, er onderdeel van zijn geworden. Na de afschaffing van onderwijs in de eigen moedertaal in 2004 bijvoorbeeld, sprongen moskeeën in dat gat en werden er ook taallessen aangeboden, waardoor zelfs veel seculiere ouders hun kinderen inschreven bij het laagdrempelig onderwijs in de moskee. Sedert decennia dient de moskee dus ook als behoeder van de eigen taal en identiteit voor latere generatie migrantenkinderen.”

Normen en waarden

Yaman ziet de jongeren natuurlijk het liefst naar zijn moskee komen, zegt hij. “Dan kunnen we ze normen en waarden bijbrengen en behoeden voor die schadelijke waterpijp of drugs. Als je ze niet hier houdt, weet de straat ze wel op straat te houden. Ze vervelen zich, gaan rotzooien of aan de drugs, of de criminaliteit in.”

In hoeverre moeten de jongeren zich in de moskee gedragen? Yaman wil niet te moeilijk doen, lijkt het. “Zo nu en dan komt er, als we in de moskee een voetbalwedstrijd kijken, ook gescheld kijken bij de fanatiekelingen. Dat hoort er een beetje bij. Maar: hier in de moskee hebben ze toch nog méér beheersing dan wanneer ze die wedstrijd elders kijken. Bovendien zien ze de moskee van binnen, horen ze de gebedsoproep. Ons doel is de jongeren allereerst hier krijgen. Vanzelf leren ze zich beheersen.”

Soms valt het avondgebed middenin een voetbalwedstrijd, vertelt Yaman. “Dan doen we het volume van de tv uit, en hoor je alleen de imam het gebed zeggen door de luidsprekers. Maar niemand zegt dat de supporters mee moeten bidden. Ieder doet zijn ding, niemand valt elkaar lastig. Als je wil bidden ga je bidden, als je niet bidt en alleen hier bent voor de wedstrijd, dan is dat even goed. Als je maar hier bent.”

Lees ook:

‘Allahu akbar’ klinkt het boven Almelo al tientallen jaren

Vanaf de moskee de gebedsoproep laten klinken: in Amsterdam is het voornemen om ermee te beginnen omstreden, elders klinkt de oproep soms al sinds de jaren zeventig of tachtig. Zoals in Almelo. ‘Het doet me aan vakantie denken.’

Er zijn minder moslims in Nederland, maar de overgebleven groep wordt steeds orthodoxer

De groep moslims in Nederland slinkt en de overgebleven groep wordt steeds orthodoxer. Dat blijkt uit onderzoek van het SCP. Kritiek op de studie wuift het bureau weg.