De meesten van ons schamen zich voor de verkeerde dingen

Vannacht hoorde ik een vreemd dier. Met drie honden en een mens ben ik in het dorpje E, in de provincie H, in het land B, waar de verhouding mens-natuur wat evenwichtiger is dan in de stad A, waar we normaal gesproken verblijven. We komen hier vaker, toen we aankwamen kwispelde hond D tegen het huis als tegen een lang verloren vriend.

Maar vannacht hoorde ik dus een vreemd dier – niet vreemd als in raar, maar als in onbekend. Ik ben hier zelf natuurlijk vreemd, dus eigenlijk hoorde ik mijn eigen vreemdheid in de roep van iemand die hier thuis is, maar ondertussen weet ik nog steeds niet welk dier riep. De honden sliepen erdoorheen, op D na, die houdt de boel altijd in de gaten. Zij weet vast welk dier we hoorden, maar we hadden het er niet over, en allebei in onze eigen gedachten verzonken, vielen we weer in slaap.

Geen processierupsen

In de boomgaard staan een paar processierupsloze eiken. Als goede Hollanders hebben we ze gecontroleerd toen we arriveerden, maar we hebben in de verre omgeving geen processierups gezien. Ik had het ook niet erg gevonden als ze er wel waren: het geeft de natuur wat meer overwicht, en dat kunnen we wel gebruiken. De wereld is geen vakantiepark en de wolf, de processierups en de gans hebben er net zoveel recht op als de mens. Bovendien hangt de opkomst van deze rups samen met menselijk handelen. Het paradoxale is dat veel van wat mensen doen om de aarde van hen te maken – sommigen noemen dat niet zonder reden uitbuiting van de natuur en de andere dieren – de planeet op termijn onleefbaar maakt.

De Finse filosoof Elisa Aaltola zegt dat we voor een aantal van die daden soortschaamte zouden moeten voelen. Veel mensen schamen zich, maar de meesten voor de verkeerde dingen. Voor hoe dik ze zijn of hoe lang, dat ze dingen vergeten of juist onthouden. In de sociale psychologie wordt schaamte niet als productief gezien, mensen trekken zich erdoor terug in plaats van dat ze veranderen. Wanneer schaamte niet de identiteit, maar daden betreft, kan het wel leiden tot gedragsverandering. Soortschaamte, over wat we als soort – soms bewust, soms onbewust – verkeerd doen, kan mensen motiveren het beter te doen.

Lijster

Ondertussen zit ik onder de walnotenboom in de tuin van het huis in E, en lees ik de Pools-Britse kunstenaar en schrijver Stefan Themerson:

We are all of us guests on this planet /
And with guests – you know how it is /
Some are nice and some are tiresome /
And some behave as if they were hosts /
And even as they die they believe /
That they have owned the sun and the air and the history that took place /
Even before they were born.

Voor mijn voeten scharrelt een lijster. Zij woont hier, krijgt kinderen, doet haar best er wat van te maken. Ze vindt het prima dat ik hier zit, maar het is wel fijn als ik me een beetje rustig houd.

Eva Meijer (1980) is filosoof, schrijver en singer-songwriter. Ze promoveerde op de politieke stem van het dier en in 2011 debuteerde ze met de roman ‘Het schuwste dier’. Voor Trouw schrijft ze tweewekelijks een column. Lees ze hier terug.