De kroning van Charles III is bovenal een religieus evenement

De kroning van Charles III op 6 mei is niet alleen een politieke gebeurtenis, maar vooral een religieuze ceremonie. Zijn zalving mag zelfs anno 2023 niet op tv te zien zijn. Van critici mag het allemaal wel wat ‘aardser’ en inclusiever.

Het zal voor velen wellicht sprookjesachtig aanvoelen als de Britse koning Charles III zaterdag de ruim 2 kilo zware en 362 jaar oude St Edward’s kroon krijgt opgezet. Zo kennen we het immers uit oude ridderverhalen en films. Het Verenigd Koninkrijk is het enige Europese land dat zijn monarch tegenwoordig nog kroont. Andere vorsten – ook Willem-Alexander – worden slechts ingehuldigd. Daar komt geen kroon meer bij kijken.

Het is die daadwerkelijke kroning waar veel mensen vooral naar uitkijken. De symbolische bevestiging van Charles’ politieke rol van koning en staatshoofd. Maar in feite is een gebeurtenis kort daarvoor, tussen het afleggen van de eed en de kroning in, minstens zo belangrijk: de zalving. Die gebeurtenis is zo verheven dat ze zelfs anno 2023 niet op televisie te zien mag zijn. De nieuwe koning wordt dan bevestigd door de hoogste macht: God.

Olie uit Jeruzalem

De olie die de aartsbisschop van Canterbury gebruikt voor deze zalving is dan ook niet zomaar een smeersel. Ze is gewonnen in een boomgaard in Jeruzalem, nabij het graf van Charles’ oma van vaderskant. De olie is gewijd in de Heilige Grafkerk in Jeruzalem, door de anglicaanse aartsbisschop en de orthodoxe patriarch van die stad. “Een historische oecumenische vernieuwing”, zegt historicus Catherine Pepinster. Zij schreef het boek Defenders of the Faith, over religie en de Britse monarchie.

De zalving toont het best hoezeer de kroning van Charles als Britse monarch in de eerste plaats een religieuze gebeurtenis is. Koning is hij immers al een tijdje – dat werd Charles III direct na het overlijden van zijn moeder Elizabeth II op 8 september vorig jaar. De afgelopen maanden twijfelde niemand aan zijn legitimiteit als koning. Een kroning is daarvoor niet nodig. De ceremonie van komende zaterdag draait om de zegen van de anglicaanse kerk. Niet voor niets is het de aartsbisschop van Canterbury die Charles zowel zalft als kroont.

Een officiële staatsreligie

Dat zit zo. Engeland heeft nog altijd een officiële staatsreligie: de anglicaanse kerk. In de rest van het moderne Europa is dit principe inmiddels ongebruikelijk. Veruit de meeste Europese landen kenden weliswaar ooit een staatskerk, Nederland eveneens, maar schaften die in de loop van de negentiende eeuw af. Engeland – en daarmee het VK – deed dit niet. Sterker nog, de banden tussen de anglicaanse kerk en de Britse staat zijn even complex als talrijk, verzekert Jonathan Chaplin. Hij is als politiek theoloog verbonden aan het instituut Wesley House in universiteitsstad Cambridge.

De vooraanstaande positie van de anglicaanse kerk is onder meer terug zien in de rol die zij speelt bij bruiloften en begrafenissen van de koninklijke familie en op nationale herdenkingsdagen. Bovendien zijn er 26 anglicaanse bisschoppen lid van het Britse Hogerhuis, de niet-democratisch verkozen Eerste Kamer. En interne kerkregels moeten officieel worden goedgekeurd door het Britse parlement.

Charles is liever geen verdediger van het protestantisme, maar van alle religies

Het leidt ertoe dat koning Charles bij het afleggen van de eed niet alleen moet beloven zijn land rechtvaardig te besturen, maar ook dat hij het protestantse geloof zal verdedigen. Als koning is hij niet alleen staatshoofd, maar ook de hoogste leider van de anglicaanse kerk. Het kan zijn dat er enkele nuances aan zijn eed worden toegevoegd. Als prins heeft Charles gezegd dat hij liever álle religies verdedigt dan het anglicaanse protestantisme alleen. Maar zijn speelruimte is in dit opzicht beperkt.

Er zijn christenen die de kroning zien als een belangrijke hernieuwing van de band en beloften tussen de koning, het volk en God. Maar Chaplin, die in zijn boek Beyond Establishment de afschaffing van de Britse staatskerk bepleit, is juist een uitgesproken tegenstander van de exclusieve rol die de anglicaanse kerk tijdens de kroning speelt.

Vroeger ging de gedachte van hernieuwde banden op, erkent hij. Maar in een sterk geseculariseerde samenleving niet meer. “De kroning vindt plaats namens het Britse volk. Maar het overgrote deel van de bevolking begrijpt de theologische betekenis ervan helemaal niet meer. En als ze dat wel zouden doen, zouden ze die religieuze inhoud waarschijnlijk afwijzen.”

Want net als Nederland is het VK geen heel gelovig land meer. Vorig jaar bleek uit bevolkingsonderzoek dat nog maar 46 procent van de Britten zichzelf als christen ziet – en nog geen 14 procent als anglicaans. Een minderheid dus. En van die groep gaat maar een klein deel daadwerkelijk naar de kerk, zegt Chaplin.

Alles uitleggen

Een belangrijke rol zal dus zijn weggelegd voor journalisten, denkt Pepinster. Zij zullen ervoor moeten zorgen dat de miljoenen televisiekijkende Britten op 6 mei begrijpen wat ze zien. Niet op een zendeling-achtige manier, maar door alles uit te leggen. Anders kan de ceremonie als weinig relevant overkomen op veel Britten.

Er bestaat overigens wel een soort algemene acceptatie dat de anglicaanse kerk en de Britse monarchie hand in hand gaan, legt Pepinster uit. Zoals op de begrafenis van koningin Elizabeth II vorig jaar. Maar bij die gebeurtenis, of bij een koninklijk huwelijk, is zo’n christelijke nadruk voor veel mensen wat makkelijker te begrijpen dan bij een kroning. Ook op seculiere begrafenissen en bruiloften zijn de nodige onderdelen van de ceremonie gebaseerd op christelijke tradities. Mensen zijn eraan gewend, het voelt natuurlijk. De kroning op 6 mei daarentegen is voor elke Brit onder de zeventig jaar de eerste.

De rol van niet-christelijke religies ligt ingewikkeld

Uiteraard zal de kroning hoe dan ook een snaar raken: als moment van nationale vreugde en verbondenheid, of als een magnifiek spektakel. En er zal best iets veranderen ten opzichte van zeventig jaar geleden, voorspelt Pepinster. Zo zullen er honderden niet-aristocratische gasten aanwezig zijn. Mensen die veel hebben bereikt met liefdadigheidswerk bijvoorbeeld. Plus: er zal de nodige nieuwe muziek klinken. “Onder meer Grieks-orthodoxe gezangen en gospelmuziek.” Ook zal er zeker meer ruimte komen voor de inbreng van andere christelijke denominaties, zoals het rooms-katholicisme en de Kerk van Schotland.

Een rol voor niet-christelijke religies ligt ingewikkelder. Al is het maar doordat de kroning in een anglicaanse kerk plaatsvindt: Westminster Abbey. Voorlezen uit de Koran of het reciteren van een hindoegebed – waarmee de twee andere grote religieuze gemeenschappen van het VK zouden worden ingesloten – is daar niet geaccepteerd.

Afgelopen weekend werd de liturgie van de kroningsmis bekendgemaakt. Daaruit blijkt dat voor een veilige optie is gekozen: in een processie zullen de leiders en vertegenwoordigers deelnemen uit de joodse, islamitische, boeddhistische, hindoeïstische, jaïnistische, zoroastristische, bahai- en de sikh-gemeenschap. Volgens de anglicaanse kerk vertegenwoordigt dit ‘het multireligieuze karakter van onze samenleving en het belang van inclusie van andere geloven, en respecteert het tegelijk de integriteit van de verschillende tradities’.

Chaplin stelt voor om van de kroning in de toekomst een civiele ceremonie te maken: een inhuldiging van het nieuwe staatshoofd, voltrokken in het Britse parlementsgebouw en geleid door de hoogste rechter van het land. Dan kunnen leiders van welke religie dan ook zonder problemen in een meer significante rol deelnemen aan de ceremonie. Bovendien zien Wales, Schotland en Noord-Ierland – de andere naties waaruit het VK is opgebouwd – zich dan beter vertegenwoordigd. Nu leidt alleen de anglicaanse kerk, de kerk van Engeland, de ceremonie.

De Bijbel kussen

Maar zo ver is het nog zeker niet. Charles zal na zijn eed op 6 mei een bijbel ontvangen. Misschien kust hij die, net als Britse monarchen voor hem. “Om uwe Majesteit voor altijd bewust te houden van de wet en het evangelie van God als regel voor heel het leven.”

Iets in die lijn zal de aartsbisschop van Canterbury de koning vast op het hart drukken. Het koor zet daarna Veni, Creator Spiritus in, een oude hymne die de Heilige Geest aanroept. En dan volgt dus het niet op tv te volgen religieuze hoogtepunt. Het koor zal Zadok de priester ten gehore brengen. Dat lied van Georg Friedrich Händel klinkt al sinds 1727 rond de zalving van iedere Britse vorst.

Lees ook:

Hindoes zien nieuwe Britse premier Sunak als ‘symbool voor succes’

Voor het eerst treedt in het Verenigd Koninkrijk een hindoe aan als premier: Rishi Sunak. Hij eet geen rundvlees, drinkt geen alcohol, en doet volop mee aan rituelen. En in de tempel van zijn familie gonst het sinds zijn benoeming.